نصیر بوشهر – اصغر ابراهیمی – همانگونه که آزادی در جوامع و فرهنگ‌های مختلف ممکن است تعاریف متفاوتی داشته باشد، رفتارهای اجتماعی نیز تابعی از آداب و رسوم اقوام و ملل است. ممکن است رفتاری در جامعه‌ای ارزش و در جامعه‌ دیگری ضد ارزش محسوب شود. خانواده، محله، شهر ، کشور و جامعه جهانی هرکدام پارامترهای رفتاری ویژه خود را می‌طلبند. هر چه حیطه گسترده‌تر شود، ممکن است دامنه تغییر رفتارها نیز گسترده‌تر شود. لذا در تعاملات بایستی در شناخت حوزه عمل دقت بسیار به خرج داد. همه این تغییر پارامترهای رفتاری از موجودیت اجتماعی انسان‌ها نشأت می‌گیرد. آدام اسمیت می‌گوید “بهترین نتیجه زمانی حاصل میشود که هرکس برای خودش تلاش کند”، بسیاری به این گفته اسمیت خُرده گرفته‌اند، و بر این عقیده‌اند که این سفارش اسمیت برای موجوداتی اعتبار دارد که زندگی اجتماعی در آنها کم‌رنگ است و برای انسان که موجودی اجتماعی است این عبارت اعتبار چندانی نخواهد داشت، و حتی ممکن است به هرج و مرج بیانجامد. نظریه پردازان “تئوری بازی” می‌گویند بجای تلاش برای خودش، بهتر است گفته شود “ بهترین نتیجه زمانى حاصل می‌‌شود که هرکس آنچه که برای خود و گروه بهترین است را انجام دهد”. از دیدگاه تئوری بازی، کلمه گروه همان نفرات حاضر در بازی می‌باشد و در کنش‌گری اجتماعی، گروه از اعضاء یک خانواده تا جامعه ملل می‌تواند تغییر کند.

در تئوری بازی به فعالیت‌هایی بازی گفته می‌‌شود که در حین انجامشان تصمیم‌هایی هوشمندانه گرفته می‌شود که تمام این تصمیم‌ها با یکدیگر مرتبط بوده و بر روی همدیگر اثر می‌گذارند. نظریه یا تئوری بازی شامل بازی‌ها و رفتارهای تعاملی‌ای می‌شود که در آنها نتایج برد- برد، برد- باخت، و باخت- باخت متصور باشیم. هرگاه سود یک بازیکن یا موجودیتی تنها در گرو رفتار خود او نبوده و متأثر از رفتار یک یا چند موجودیت دیگر باشد، و تصمیمات طرف مقابل تأثیر مثبت و منفی بر روی سود او داشته باشند، یک بازی میان دو یا چند بازیگر یا موجودیت شکل گرفته‌است. تعادل نَش هم‌اکنون در تئوری بازی جایگاه ویژه‌ای دارد، جان فوربز نَش ریاضیدان برجسته آمریکایی مبدع تعادل نَش در تئوری بازی، که به خاطر توسعه نظریه بازی و کاربردهای خارق‌العاده آن در علم اقتصاد جایزه نوبل اقتصاد را از آن خود کرد، معتقد است بهترین نتیجه بازی آن است که هر بازیگر، استراتژی خود را بر اساس استراتژی‌ طرف مقابل انتخاب نماید، به گونه‌ای که حاصل مجموع استراتژی‌ها به برد جمعی و گروهی بیانجامد. استراتژی جمعی که حاصل آن برد- برد باشد، همان تعادل نَش خواهد بود.
سود گروه، در گرو تعادل نش خواهد بود. تعادل نَش هم‌اکنون در علوم اجتماعی، سیاست‌ورزی داخلی و روابط بین‌الملل، مذاکرات ملی و فراملی، تشکیل دولت‌های ائتلافی، رفتارهای جمعی، تعریف متعادل آزادی، اقتصاد و بازرگانی و داد و ستد بازاری کاربرد فراوان دارد. در روابط و تعاملات اجتماعی می‌توان ادعا نمود هرگاه احاد اجتماع رفتار خود را بر اساس تعادل نَش تنظیم نمایند، جامعه به سمت توازن و تعادل پیش خواهد رفت. مثال نحوه رانندگی مثالی گویا و روشن از رفتار متوازن و تعادل نش در یک اجتماع و زندگی شهری است.
فرض کنید من و شما همزمان در خیابانی در حال رانندگی هستیم و هر دو ترجیح می‌دهیم هر‌چه‌سریعتر به مقصد برسیم، هر کدام از ما دو انتخاب دارم، اینکه بد رانندگی کنیم یا درست رانندگی کنیم، در این صورت چهار سناریوی پیش خواهد آمد که در تصویر زیر نشان داده شده است. قاعدتا در یک تفکر سیستمی، بهترین حالت برای کل سیستم این است که هم من و هم شما از خیر زود رسیدن گذشته و هر دو خوب رانندگی کنیم و در یک زمان منطقی به مقصد برسیم، اما چون من مطمئن نیستم در صورت رعایت قوانین و یک رانندگیِ اصولی توسط من، شما هم همین کار را خواهید کرد، من بد رانندگی می‌کنم، لایی می‌کشم و حق تقدم شما را رعایت نمی‌کنم تا بدترین شرایط برای من اتفاق نیافتد. شما هم از ترس اینکه دیر برسید ترجیح می‌دهید بد رانندگی کنید و نتیجه اینکه کل ترافیک شهر در بدترین شرایط گرفتار می‌شود.
مثال متداول دیگری که در نظریه بازی رایج است، بازی التیماتوم است، فرض کنید شرکتی تازه تأسیس و فاقد رزومه کاری دارید، به دلیل نداشتن تجربه کاری فرصت‌های کاری زیادی نسیبتان نخواهد شد. شرکتی دیگر که سابقه طولانی دارد، به شما پیشنهاد می‌دهد کاری به شما بدهد، فرصت خوبی به نظر می‌رسد و داشتن یک پروژه‌ی بزرگ در رزومه، به گرفتن کارهای بعدی کمک می‌کند. اما مشکل این‌جاست که شرکت مذکور می‌گوید باید ۷۰٪ سود پروژه را به او بدهید؛ چون در واقع، او کار بازاریابی و فروش خدمات شما را انجام داده است.
در این‌جا دو راه بیشتر پیش روی شما نیست، یا باید پیشنهاد را بپذیرید یا به‌کلی از آن صرف‌نظر کنید (فرصت و فضا برای مذاکره‌ی بیشتر وجود ندارد).
اگر از ابتدا این پروژه با سود کم یا حتی بدون سود پیشنهاد می‌شد، پذیرفتنش برای شما ساده و قابل دفاع بود. اما مشکل این‌جاست که الان با طمع و حرص شرکت دیگری مواجه هستید.
اگر پاسخ منفی بدهید، شما از پروژه محروم می‌شوید و او هم، سودی بی تلاش را از دست خواهد داد. اگر پاسخ مثبت بدهید، احساس می‌کنید که زیاده‌خواهی طرف مقابل را تأیید کرده و در مقابلش کوتاه آمده‌اید. همانند کشورهای در حال توسعه که ممکن است با پیشنهادهای زیاده‌خواهانه از طرف کشورهای توسعه یافته مواجه شوند. اینجا نیز نظریه بازی و تعادل نش، پیشنهاد پذیرش کار را می‌دهد، چون شما نه تنها ضرر نمی‌کنید، بلکه در کنار سود زیاد طرف دیگر شما نیز هرچند اندک سود می‌کند، در واقع سود اصلی شما در کسب تجربه و ورود به بازار کار حرفه‌ای است، و این است که در نهان تعادل اصلی را برقرار می‌نماید. ولی اکثر افراد و شرکت‌ها به دلیل غلبه احساسات از پذیرش کار سرباز می‌زنند. مشابه این مثال‌ها در دنیای واقعی بسیار زیاد است و شاید شما نیز با آن مواجه شده باشید. نظریه تعادل نش، می‌گوید تلاش کنید کل مجموعه و جامعه متنفع شوند، سود یک طرفه بیشتر اوقات به ضرر کل سیستم است.

• منبع خبر : نصیر بوشهر