نصیر بوشهر – مجید غاله – قبل از این که نظری اجمالی به حمامهای سنتی در بوشهر قدیم وایران داشته باشیم لازم است از پیشینه و قدمت حمامهای خارج از کشور هم اطلاعاتی داشته باشیم ،از هزاران سال پیش تقریبا مردم دنیا، در رودخانه ها حمام می کردند، نخستین مرجع درباره حمام را می توان در کتاب مقدس تورات یافت، همچنین بیش از ۳۰۰۰سال قبل در ویرانه های کاخ شاه یونان ، یک وان حمام با سیستم فاضلاب کشف گردیده است، همچنین بقایای حمامهای یونانی ورومی که حدود ۱۷۰۰سال پیش از میلاد بنا شده اند گویای این واقعیت است، مارکوپولو در یکی از سفرهای خود به چین در قرن ۱۳ م حدود ۳۰۰حمام عمومی آب گرم وسرد را پیدا می کند که مردم بصورت روزانه از آن استفاده می کرده اند ، این در حالی است که انگلیسیها تا قرنها بعد حمام رفتن را نا پسند می دانستند بطوری که ملکه الیزابت در قرن ۱۶ با افتخار می گوید که سالی ۴ بار حمام می کند، همچنین در اروپا حمام رفتن بیشتر مخصوص طبقه اشراف واعیان بوده است تا مردم عادی.
امادرکشور خودمان ، درشهرهای ایران ،حمامهای عمومی متعددی وجود داشته که مردم در طول هفته بویژه روزهای جمعه مورد استفاده قرار می داده اند، گُل سرسبدحمامهای ماندگار کشور ، حمام گنجعلی خان شهر کرمان است ، پیشینه و قدمت اینگونه مکانها و فعالیتهای آنها، تنها مختص به حمام کردن و شستشوی افراد نبوده است بلکه به نحوی از انحاء ،مکانی برای دور هم بودن ،گردهمائی خانوادگی ،حمامهای عروسی ودامادی، مراسم ختنه یا تجمع برای محل اعدام وترور افراد ،همچون قتل امیر کبیر که در حمام فین کاشان اتفاق افتاده بوده است، معماری حمامهای ان دوره در ایران ، دارای شکل و شمایل خاص هندسی و برخوردار از رختکن، خزینه، نوره خانه و ابتنی بوده است ، همچنین دارای آتشدان یا آتشخان بوده که آب خزینه حمام را گرم می کرده است ،گسترش این مکانها به علت فقدان حمام های مناسب درخانه ها برای فصول سرما و همچنین بهره مند نبودن خانه ها از امکانات کافی قلمداد شده است ، البته با گسترش حمامهای خانگی به مرور،حمامهای عمومی برچیده شدند.
امادر بوشهر، در چهار محله اصلی شهر چندین حمام با بافت سنتی و معماری وجود داشته که مردم از آن استفاده می کردند، محله کوتی: حمام دلگشا و حمام شهرداری روبروی پارک پرندگان (هردو جدید و با معماری روز ساخته شده بود) ،حمام قبری کنار مسجد امام خمینی با معماری قدیم (این حمام کنارقبرستان محل قرار داشت که به حمام قبری معروف بود)، حمام نمکی در محله دهدشتی با معماری جدیدساخته شده بود که در توسعه اداره بندر تخریب گردید، در محله بهبهانی: حمام طلا ، حمام حاج محمد جعفر و حمام خان ،هر سه دارای معماری و بافت زیبای سنتی قدیمی بوشهر احداث گردیده بود که مایه تاسف است که مورد نگهداری قرار نگرفتند وتخریب شدند ،در کوی شنبدی و ضلع شرقی مسجد سیدااشهداء ع حمام خان با بافت سنتی وجود داشته است ،ساعت کار روزانه این حمامها قبل ازاذان صبح تا ۱۱قبل از ظهر مخصوص مردان و پس از آن در اختیار بانوان قرار می گرفت ، آب حمامها را توسط قاطر یا الاغی از چاه، آب می کشید و توسط کانال یا کارگران حمام ،به خرانه ریخته می شد، در آن دوران خانه ها دارای حمام کوچکی بنام حمومک بودند که مختص فصل گرما بود اما در زمستان که تامین آب گرم در منازل مشکل بود مردم به حمامهای محل خود مراجعه می کردند ،( حمام های سنتی و قدیمی بوشهر تقریبا در سطح پائین زمین بناء می کردند تا آب توسط کانال وبه صورت ثقلی و به راحتی به حمام انتقال یابد) در آن دوران بانوان برای رفتن به حمام از آداب ورسومی خاصی تبعیت می کردند، همچنین کلیه وسایل موردنیاز بایستی باخود به حمام می بردند حتی زیرانداز از جمله بقچه ترمه ، حوله ( خانمهای متمول هم یک تخته قالیچه که زیر سوزنی می نامیدند با خود به حمام می بردند)، شانه چوبی،یک عدد سینی به نام مجمعه به قطر حدوداََ یک متر که برای رعایت نکات بهداشتی در آن می نشستند، تاس یا لگن برای استفاده از اب و یک کاسه مخصوص برای خیساندن گل سرشور بنام گِل خیسون ، ان زمان که شامپو وجود نداشت از گِل یا صِدر که به برگ کُنار معروف بود مورد استفاده قرار می دادند ، یکی از نکات بسیار مهم ان دوران این بود که به علت برپائی محفل خانوادگی در حمام ، بانوان ساعتهای طولانی در حمام به سر می بردند که معمولا همراه بود با صرف ناهار ، این رسم دیرینه مورد استقبال زیاد بانوان بود و تا ایام برچیده شدن حمامهای عمومی شهر ادامه داشت.

• منبع خبر : نصیر بوشهر