همانطور که اشیاء از آنچه در آینه می‌بینید به شما نزدیک‌ترند کلمات نیز از آنچه فکر می‌کنید عمیق‌ترند و دلالت های معنایی وسیع تری دارند. در یکی دو سال گذشته جمله‌ها و واژه‌هایی در جامعه ایرانی شنیده‌ایم که توجه به آنها از منظری جامعه‌شناختی اجتناب‌ناپذیر است. آنچه در ادامه می‌آید برخی از این واژگان است. امیدوارم همکاران دانشگاهی‌ام اگر تصمیم دارند واژگان علوم اجتماعی یا فرهنگ زبان مخفی تهیه کنند واژه‌های زیر را نیز به کتاب خود بیفزایند. این واژه‌ها به خوبی بیانگر تحولات جامعه ایرانی در سال‌های اخیر است.

سیاست خودبمالی:
در سال ۱۳۹۷، پیرمردی به نام عباس پهلوان از مشکلات‌اش در تهیه هزینه‌های فیزیوتراپی نزد قاضی‌زاده هاشمی، وزیر وقت بهداشت درددل می‌کند. وزیر در نهایت به او پاسخ می‌دهد«خودت بمال». سیاستی که من آنرا «خودبمالی»(۱) می‌نامم در سطح خرد بر فرار از مسئولیت، و گریز از پاسخگویی صریح و شفاف نسبت به کمبودها دلالت دارد. همچنین بیانگر وضعیت بد اقتصادی و شرایط دشوار سالمندان در تهیه هزینه‌های بهداشت‌و‌درمان است که در سال‌های اخیر پررنگ تر گشته است. در نگاه کلی، سپردن مسئولیت به خود شهروندان و عقب‌نشینی تدریجی دولت از تعهدات و مسئولیت هایش ویژگی اصلی سیاست خودبمالی است.

نظرسنجی دودی:
به شکلی از نظرسنجی به شیوه مقامات دولتی اشاره دارد که آنرا «نظرسنجی دودی»(۲) می‌نامم. ریشه این نوع نظرسنجی به یکی از سخنرانی‌های حسن روحانی رئیس جمهور ایران در سال ۱۳۹۸ بازمی‌گردد. در این شیوه، مقامات در حالی که به صندلی‌های نرم و گرم در اتومبیل‌های ضدگلوله خود تکیه داده‌اند و تلفن همراه در دست دارند گاهی از پشت شیشه‌های دودی اتومبیل، جسته‌گریخته به مردم نگاه می‌کنند و از طریق همین نگاه نافذ به دردها و مشکلات آنها پی‌می‌برند. در تاریخ پیمایش‌های اجتماعی، نظرسنجی دودی آسان‌ترین شیوه نظرسنجی به حساب می‌آید ولی از نظر محققان، یافته‌های آن صرفا برای خودِ نظرسنج اعتبار دارد.

تفکر خودهمه پنداری:
ریشه این تفکر، که در برخی از سیاستمداران دیده می‌شود به مصاحبه محمدجواد ظریف با صدا و سیما در سال ۱۳۹۷ برمی‌گردد که در توجیه مسائل و مشکلات متأثر از سیاست‌های موجود کشور گفت «ما خودمان انتخاب کردیم جور دیگری زندگی کنیم». سیاستمداران در تفکر خودهمه‌پنداری(۳)، شخصِ خودشان، گروه دوستان، حزب یا طرفداران‌شان را «همه» تلقی می‌کنند. شکل افراطی این وضع زمانی است که یک سیاستمدار تمام تصمیمات شخصی‌اش را به خواست و اراده تمام ملت ایران منتسب کند.

حذف زیبایی‌شناختی:
در سال ۱۳۹۹ تصویر دختران از جلد کتاب ریاضی سوم دبستان حذف می‌شود. بسیاری به این عمل وزارت آموزش و پرورش اعتراض می‌کنند. این وزارتخانه در پاسخ به منتقدان می‌گوید:«تصویر قبلی بسیار شلوغ بود». این رویه را که نتیجه آن بازتولید نابرابری‌های جنسیتی در جامعه است «حذف زیبایی‌شناسانه»(۴) می‌نامم. در حذف زیبایی‌شناسانه، زنان از تصاویر کنار گذاشته می‌شوند ولی دلایل آن در قالب کلماتی نرم، جذاب و شیک توجیه می‌شود. در اینجا واقعیتی تلخ، سخت و دردناک به یک مسئله گرافیکی یا طراحی تقلیل داده می‌شود.

سخاوت ابزاری:
اکبر طبری یکی از معاونان قوه قضائیه ایران در دادگاه و در دفاعیات خود به هدیه سخاوتمندانه دوستانش اشاره کرد که در قالب ملک و املاک تقدیم او شده است. حجت‌الاسلام پناهیان نیز در واکنش به افشاگری رسانه‌ها در خصوص ملک گران‌قیمت‌اش در مناطق شمالی تهران بیان داشتند: «…من با هدیه دوستانم زندگی می‌کنم». «سخاوت ابزاریِ»(۵) دوستان، بذل و بخشش و اعانه به چهره‌های اثرگذار در تصمیم‌‌سازی‌هاست  تا در برهه‌های حساس و به قولی، سرِ بزنگاه، سخاوتمندان بهانه‌ای برای استفاده ابزاری از آنان داشته باشند.

مشتاقان آسمان آبی:
در سال ۱۳۹۹با لحاظ کردن شرایط ویژه، به نمایندگان انقلابی مجلس شورای اسلامی اتومبیل دنا پلاس واگذار می‌شود. لطف‌الله سیاهکلی اعتراض می‌کند و اتومبیل شاسی‌بلند می‌خواهد. «مشتاقان آسمان آبی»(۶) به نسل جدیدی از مقامات انقلابی اشاره دارد که تمام تلاش خود را برای نزدیک شدن به آسمان بکار می‌گیرند. برای مثال در ارتفاعات بلند ویلا می‌سازند، اتومبیل شاسی‌بلند سوار می‌شوند و در آسمانخراش‌ها سکونت دارند(همچنین رجوع شود به سخاوت ابزاری).

……………………………………….
۱-Self-Rubbing Policy (SRP)
۲-Smoked Poll (SP)
۳-Self-All Thinking (SAT)
۴-aesthetic elimination
۵-Instrumental generosity
۶-Blue Sky Enthusiasts