بروز بیماری ویروسی کرونا با عنوان کووید ۱۹ در شهر ووهان چین و به تدریج همه گیری و اپیدمی شدن آن در جهان ، بخشهای بالادست و پایین دست صنعت نفت و گاز را نیز تحت تاثیر قرار داد. در این راستا کشورهای مطرح صنعتی و پیشرفته و مصرف کنندگان اصلی صنایع پایین دست نفت و گاز خود را به حالت نیمه تعطیل و تعطیل درآورده و قوانین سخت‌گیرانه‌ای را برای قرنطینه اجرایی کردند و بدین صورت کاهش تقاضای مواد پایین دستی صنایع نفت و گاز، کاهش تقاضای نفت در کل جهان را در پی داشت. اما در این بین جنگ قیمتی نفت بین عربستان و روسیه تبعات منفی شیوع کرونا بر بازار نفت را دو چندان کرد و سبب شد قیمت نفت به حدود ۲۵ دلار بر بشکه کاهش یابد.

سقوط ناگهانی قیمت نفت تاثیر منفی زیادی بر بازار محصولات پتروشیمی بر جای گذاشت زیرا قیمت اکثر محصولات پتروشیمی با الگوی خاصی متاثر از قیمت نفت است. یعنی در صورت کاهش قیمت نفت، قیمت محصولات پتروشیمی در کشور ما و تمام نقاط جهان نیز کاهش خواهد یافت.
هر چند کاهش قیمت نفت به طور همزمان باعث کاهش قیمت خوراک و محصولات تولیدی پتروشیمی‌ها شده است اما در کشور ایران به دلیل اینکه پتروشیمی‌ها همواره از مزیت خوراک ارزان قیمت بهره‌مند بوده اند تحولات بازار نفت به ضرر آنها تمام خواهد شد. یعنی اینکه علیرغم کاهش قیمت خوراک پتروشیمی‌های موجود در کشور و با کاهش قیمت محصولات پتروشیمی، درآمد شرکت‌های پتروشیمی کاهش خواهد یافت که به اختصار در ذیل می خوانید :

زیرا اولا هزینه های جاری فرایندها ثابت خواهد بود و متاثر از قیمت خوراک و محصولات نیست و با کاهش قیمت خوراک و محصولات حجم آن به نسبت بقیه هزینه ها افزایش می یابد.
ثانیا مزیت پتروشیمی‌های کشور خوراک ارزان قیمت است و کاهش بیشتر خوراک مزیت قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. پس قیمت فروش محصولات ، مهمترین فاکتور کلیدی در تعیین میزان درآمد پتروشیمی‌های کشور است.
رونق بازار اتانول آمین‌ها و پلی‌پروپیلن بستگی به افزایش مصارف بهداشتی ، صنعتی و کشاورزی در کشور است.حوداث و روخدادها در تمام نقاط جهان مصرف محصولات پتروشیمی را بالا خواهد برد که کشور ما هم از این مقوله مستثنی نیست..
در راستای تبعات منفی شیوع کرونا و تداوم جنگ قیمتی نفت بین روسیه و عربستان سعودی بر اقتصاد پتروشیمی‌های داخل کشور و کاهش قیمت محصولات پتروشیمی و کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در این صنعت است . زیرا هزینه‌های سرمایه گذاری ثابت مانده و هزینه‌های جاری غیر خوراک نیز ثابت مانده است اما درآمد واحدها به علت کاهش قیمت محصول کاهش محسوسی داشته و نقطه سر به سر برابری هزینه سرمایه گذاری شده سالیان متوالی با درآمد خالص واحد طولانی‌تر می‌گردد.
در نتیجه علاقه سرمایه گذاران برای طرح‌های کوچک و زودبازده یکساله پتروشیمی کمرنگ می شود و اما طرح‌های بلندمدت و عظیم حداقل به زمانی حدود ۴ تا ۵ سال جهت ساخت احتیاج دارند که تا آن زمان هم بعید است مشکل ویروس کرونا حل نشده باشد و به احتمال فراوان اثر منفی ویروس کرونا بر اقتصاد فرایندهای سرمایه‌گذاری شده در ۵ سال آینده از بین خواهد رفت».
به نظر می‌رسد هر چند صادرات اکثر واحدهای پتروشیمی به علت کاهش قیمت محصولات با کاهش درآمد مواجه خواهند شد. اما محصولاتی که در حوزه مقابله با ویروس کرونا قابل مصرف هستند نه تنها دچار کاهش قیمت نخواهند شد که قیمت آنها قطعا به علت افزایش تقاضا افزایش چشمگیری خواهد یافت. برای مثال یکی از کاربردهای اتیلن، تولید اتانول آمین‌ها از اتیلن اکسید است که در صنایع شوینده کاربرد فراوانی دارد و با توجه به شیوع جهانی کوید ۱۹ مصرف محصولات شوینده در جهان را به شدت بالا برده است . از پلی‌پروپیلن تولیدی نیز در صنایع نساجی برای تولید البسه پزشکی که این روزها به علت همه گیر شدن بیماری کوید ۱۹ موسوم به کرونا استفاده می‌شود مصارف ان را چندین برابر کرده است.

هر چند شیوع ویروس کرونا و کاهش چشمگیر قیمت نفت تاثیر منفی بر درآمدهای نفتی کشور داشته است اما در مقایسه با سایر کشورهای جهان ضرر و زیان ایران قابل ملاحظه نیست. زیرا پس از بازگشت تحریم‌های نفتی در آبان ماه سال گذشته میزان صادرات نفت ایران افت محسوسی پیدا کرد و از ۲٫۵ میلیون بشکه در روز به زیر ۵۰۰ هزار بشکه رسیده و در نتیجه درآمدهای نفتی ایران تحت تاثیر تحریم‌ها حداقل ۸۰ درصد کاهش یافته است و در نتیجه ضرر و زیان کشور از این صنعت به مراتب کمتر از دیگر کشورهای دنیاست و ضرر و زیانهای انها بسیار قابل ملاحظه تر است.
در نتیجه کاهش قیمت نفت به علت شیوع این ویروس، تنها همین اندک امید دولت به کامیابی از طریق خام‌فروشی نفت را از بین می‌برد و تاثیر قابل توجهی بر روی اقتصاد کشور نخواهد گذاشت . زیرا در حال حاضر نفت قابل توجهی توسط ایران صادر نمی‌شود که کاهش قیمت آن بتواند تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد ایران بگذارد. اما کشورهای صادرکننده بزرگی نظیر عربستان سعودی حدود ۷۰ میلیارد دلار در سال بابت این کاهش قیمت ضرر خواهند کرد.
اما شیوع کرونا و کاهش قیمت نفت تاثیراتی نیز بر بازار فروش فرآورده‌های نفتی کشور نیز گذاشته است که شاید محسوس‌ترین تاثیر آن را بتوان در صادرات بنزین مشاهده کرد. درآمدهای دولت حاصل از صادرات بنزین از دو جهت حجم صادرات و قیمت بنزین صادر شده قابل بررسی است.
از طرفی به دلیل کاهش تردد مردم و تعطیلی سفرهای غیرضرور و بسته شدن مراکز آموزشی،هنری، ورزشی و شرکتها میانگین مصرف روزانه بنزین در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته بطور چشمگیری کاهش داده است که ظرفیتی برای صادرات مازاد تولید در کشور ایجاد کرده است».
هرچند شیوع کرونا به ظرفیت صادرات بنزین کشور اضافه خواهد کرد اما  باید توجه داشت که بهای بنزین به کمترین میزان در ۲۰ سال اخیر رسیده است و قیمت بنزین تحویل بنادر آمریکا حدود ۵۵ سنت در گالن (۱۴٫۵ سنت در لیتر) در ۳۱ مارس ۲۰۲۰ ثبت شده است».

در حال حاضر اتفاق نادری که در بازار نفت رخ داده کاهش شدیدتر قیمت فرآورده‌های نفتی نسبت به نفت خام است و هر لیتر بنزین حدودا ۱۲ سنت، نفتا ۱۳ سنت و مازوت ۱۴ سنت معامله می‌شود. در نتیجه این تغییرات قیمت زمینه‌ای را برای پتروشیمی‌های خوراک مایع فراهم کرده است که برای تولید محصولات ضروری شرایط فعلی نظیر پروپیلن و اتیلن که کاربرد وسیعی در تولید البسه، ماسک و مواد ضدعفونی دارند، از خوراک نفتا استفاده کنند. با توجه به کاهش قیمت خوراک نفتا و افزایش احتمالی یا ثبات قیمت پروپیلن و اتیلن به علت افزایش تقاضا، پتروشیمی‌های خوراک مایع می‌توانند بر روی تولید این محصولات برنامه‌ریزی کنند.
همچنین شیوع و تاثیر ویروس کرونا در بازار بورس و اوراق بهادر بسیار ملموس و واضح بوده است.
در مجموع شیوع کرونا و کاهش قیمت نفت هر چند تاثیر جدی‌ بر درآمدهای نفتی دولت نداشت اما تبعات منفی آن بر اقتصاد پتروشیمی‌های موجود در کشور قابل چشم‌پوشی نیست. اما در این بین ظرفیت‌ها و فرصت‌هایی را برای افزایش صادرات بنزین و یا تمرکز بر تولید محصولات بهداشتی در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی ایجاد شده است.
در پایان صاحب نظران بر این باورند که وقوع چنین بحران هایی باعث می شود که انرژی به طور کل و نفت به طور خاص به تدریج و به ویژه از دهه ۱۹۷۰ نقشی تعیین کننده در ترسیم راهبردهای سیاسی و اقتصادی جهان بر عهده بگیرد. حتی بسیاری از درگیری ها، معاهدات و توافقات منطقه‌ای و بین‌المللی دهه‌های اخیر با نگاه به نیازهای متقابل کشورها در بخش انرژی خاصه نفت شکل گرفته است.
اهمیت نفت به ویژه در کشورهایی که مبنای برنامه‌های توسعه آنها بر پایه درآمدهای نفتی است دوچندان است. به همین خاطر چنانچه این کشورها به هر دلیلی با ابرقدرت‌های صحنه سیاست بین‌المللی مشکل پیدا کنند، نفت به ابزاری برای اعمال فشار بر آنها تبدیل می‌شود.
اما در حال حاضر کرونا این واقعیت عرصه سیاست بین‌الملل را نیز به چالش کشیده و واقعیتی طنزگونه را رقم زده است . ایالات متحده در فهرست ابزارهای خود برای فشار به ایران در دوره‌ای از ایجاد محدودیت برای واردات بنزین و یا صادرات نفت استفاده کرد و بعد نیز با خروج از توافق هسته‌ای هدف خود را با به صفر رساندن صادرات نفت کشورمان قرار داده است.
آمریکا، تا چندی پیش برای رسیدن به اهداف خود و جایگزینی نفت ایران در بازارهای جهانی به روسیه و عربستان سعودی برای افزایش تولید فشار می‌آورد. اما کرونا مسیر را به سمتی برد که این کشور برای فرار از بحران نفتی از همین کشورها خواست که میزان تولید خود را کاهش دهند. اما واقعیت نشان داد که آنها نیز در چارچوب منافع و مصالح خود عمل می‌کنند و عملاً توافق روسیه و عربستان سعودی برای کاهش نفت، در قالب اوپک پلاس نیز آنقدر مهم نبود که بتواند جلو بحران پیش آمده را بگیرد.

• منبع خبر : نصیر بوشهر