انتشار بیانیه اخیر کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس و روسیه، جنجال‌هایی به همراه داشت. در این بیانیه سناریوی تکراری، اما حساسیت برانگیز امارات، در خصوص حاکمیت بر جزایر سه‌گانه خلیج فارس مطرح شده است. ادعایی که باعث شد امروز وزارت خارجه ایران، سفیر روسیه در تهران را احضار کند.

در بخشی از بیانیه در نشست وزیران خارجه کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس، آمده است: «وزیران بر حمایت خود از همه تلاش‌های صلح‌آمیز از جمله ابتکار امارات متحده عربی و تلاش‌هایش برای دستیابی به راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای موضوع جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق مذاکره دوجانبه تاکید کردند.» در بخشی دیگر از بیانیه نیز تاکید شده که امارات می‌تواند از طریق «دیوان بین‌المللی دادگستری و طبق قواعد حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد این موضوع را با رعایت مشروعیت بین‌المللی حل و فصل کند». انتشار این بیانیه باعث واکنش ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران شد. وی گفت: «این جزایر تعلق ابدی به ایران داشته و صدور این گونه بیانیه‌ها با روابط دوستانه ایران و همسایگان مغایرت دارد.»

همچنین امروز در جریان احضار سفیر روسیه در تهران، «مراتب اعتراض» ایران به این بیانیه ابلاغ شد و علیرضا عنایتی دستیار وزیر و مدیر کل خلیج فارس وزارت خارجه ایران «خواستار تصحیح موضع فدراسیون روسیه نسبت به موضوع جزایر سه‌گانه» شد. این موضع گیری روسیه در شرایطی مورد توجه قرار دارد که حدود یک سال پیش، بیانیه مشابهی میان چین و شش کشور عربی حاشیه خلیج فارس درباره جزایر سه‌گانه تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی واکنش ایران را برانگیخت.

با توجه به این که از یک سو، ایران طی ماه‌های اخیر تلاش‌هایی دیپلماتیک و گسترده‌ای را برای روابط خود با کشور‌های عربی منطقه انجام داده و از سوی دیگربه علت ادعای کشور‌های غربی در خصوص همکاری نظامی با روسیه متحمل تحریم و فشار‌های زیادی شده است، نوع موضع گیری روسیه در مورد جزایر سه گانه و روابط روسیه و کشور‌های عرب منطقه سوالات متعددی را ایجاد کرده است، از جمله این که چرا روسیه چنین موضعی اتخاذ کرده است و ایران باید در قبال رفتار روسیه و ادعای امارات چه واکنشی را در پیش بگیرد. عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و سفیر سابق ایران در مجارستان و بلژیک به سوالات فرارو در این خصوص پاسخ داده است:

توازن روابط ایران با شرق و غرب کلید حل مشکل است

عبدالرضا فرجی راد، در خصوص علل موضع‌گیری روسیه در قبال جزایر سه گانه‌ ایران گفت: «کشور‌ها در سیاست خارجی خود، بر اساس منافع ملی خودشان گام بر می‌دارند. روسیه، همچنان در جنگ است و در نتیجه نیاز دارد، دیگر کشور‌ها و به ویژه کشور‌هایی که صاحب ثروت و درآمد هستند را به سمت خود جذب کنند. چین نیز دقیقا بر همین اساس حرکت می‌کند. همانطور که روابط ایران با روسیه خوب است، کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس نیز با روسیه روابط خوبی دارند. کشور‌های عرب منطقه در تلاشند بین شرق و غرب تعادل ایجاد کرده و همانطور که با ایالات متحده و اروپا در رابطه قرار دارند با چین و روسیه نیز روابطشان را توسعه دهند؛ بنابراین روسیه نیز با این کشور‌ها رویکرد مثبتی را در پیش گرفته است تا فشار تحریم‌ها را کاهش دهد. این که چرا چین و روسیه با اقدامات خود، منافع ملی ما را به خطر می‌اندازند، پاسخی مشخص دارد؛ آن‌ها اول منافع خود را در نظر می‌گیرند. رابطه اقتصادی روسیه با این کشور‌ها بیش از ۱۱ میلیارد دلار است. رابطه اقتصادی چین با این کشور‌ها نیز بیش از ۱۲۳ میلیارد دلار است. اما رابطه اقتصادی ما با روسیه و چین چقدر است؟ مجموع روابط اقتصادی ما با دو کشور، زیر ۲۰ میلیارد دلار است. با توجه به این شرایط طبیعیست که این کشور‌ها به منافع خود بیشتر اهمیت می‌دهند.»

وی افزود: «ایران در یک «بن بست سیاست خارجی» قرار دارد. چین و روسیه تصور می‌کنند، هر اقدامی که انجام دهند، حتی اگر به ضرر ایران باشد، ایران نمی‌تواند کار زیادی انجام دهد و با یک بیانیه و اعتراض لفظی، مسئله تمام می‌شود. در واقعیت نیز وقتی چین این رفتار مشابه را انجام داد و مالکیت جزایر سه گانه را متعلق به ما ندانست، اقدام خاصی انجام ندادیم. چرا این کار را کردیم؟ چون ما در تحریم شدید قرار داریم و بیشترین صادرات نفت را به چین انجام می‌دهیم و اغلب وارداتمان نیز از همین کشور است. روسیه نیز بیش از بحث تجاری در بعد نظامی و تسلیحاتی با ایران همکاری دارد. اگر ایران بتواند روابط خارجی خود را بین شرق و غرب متوازن کند، کمتر شاهد این نوع اتفاقات خواهیم بود. رابطه ما با چین، باید نسبت به رابطه ما با اروپا متعادل شود. رابطه ما با روسیه نیز باید تعادل بیشتری داشته باشد. تنش زدایی با ایالات متحده و باز شدن بازار تجاری ایران با خروج از تحریم‌های بین الملل، از دیگر مواردی است که باعث می‌شود نه چین و نه روسیه و نه هیچ یک از کشور‌های حاشیه خلیج فارس، به خود اجازه دهند چنین رفتار‌هایی در قبال ایران داشته باشند.»

از ژئوپلیتیک بسته تا روابط سیاسی انحصاری

سفیر پیشین نروژ و مجارستان گفت: «سفر‌های رئیس جمهور به کشور‌های مختلف مثبت است و می‌تواند مفید باشد، اما ما باید سیاست‌های کلان خود را نیز توسعه دهیم. نگاهی به الگوی روابط کشور‌های همسایه مثال خوبی برای توسعه روابط است. در حال حاضر ترکیه با نگاهی متوازن با شرق و غرب، هم با روسیه ارتباط دارد و هم با غرب رابطه مستقیم دارد و به زیبایی در پهنه جغرافیای جهان بازی می‌کند. یعنی زمانی که به نفعش است، از روسیه دور می‌شود و در هنگامی که لازم است به این کشور دست دوستی می‌دهد. درست مثل چند روز گذشته که ترک‌ها علیه منافع ملی روسیه عمل کرده اند و فرمانده‌های جنگ اوکراین را که قرار بود در ترکیه بمانند آزاد کردند و دوباره عضویت سوئد در ناتو را پذیرفته اند که به ضرر روسیه است؛ بنابراین ترکیه بر اساس منافع خود بازی می‌کند و مهره‌ها را تغییر می‌دهد، اما ما به خاطر شرایطی که داریم امکان آزادی عمل در بازی را نداریم. ایران مثل بحرین، امارات، قطر و امثالهم، روابطش را بین شرق و غرب تنظیم نکرده است. ایران باید بتواند در حوزه سیاست خارجی بازی کند و از حالت انحصار روابط با چین و روسیه خارج شود تا دیگر کشور‌ها نتوانند از این شرایط سوء استفاده کنند.»

وی افزود: «بسته بودن ژئوپلیتیک ایران زمینه ساز بسیاری از مشکلات است. اما این محدودیت به روسیه و چین ربطی ندارد، آن‌ها منافع خود را در نظر می‌گیرند. کویت نیز در ماجرای میدان گازی آرش، رفتار مشابهی با ایران داشت. اما آیا اگر ژئوپلیتیک ما باز بود، کویت چنین رفتاری می‌کرد؟ چین و روسیه چطور؟ من شک دارم و بعید می‌دانم؛ بنابراین تا وقتی که ژئوپلیتیک ما بسته است، از این نوع رفتار‌ها زیاد خواهیم دید. ما باید قدرت مانور داشته باشیم که نداریم. ما قدرت برخورد با چین و روسیه را نداریم. اگر ما با چین برخورد کنیم، تکلیف ۷۰۰ هزار بشکه نفتی که به چین می‌فروشیم چه خواهد شد؟ حتی اگر چین اندکی از حجم خرید نفت خود از ایران را کاهش دهد، همین روزنه اندک درآمد صادراتی ایران از دست می‌رود و مشکلات اقتصادی بیشتری پیدا می‌کنیم. به همین دلیل است که ایجاد تعادل در رابطه با شرق و افزایش روابط سیاسی، بسیار مهم است. اگر چین احساس کند ایران با اروپا و آمریکا وارد روابط تجاری شده، قطعا نوع رفتارش با ایران را تغییر می‌دهد و حتی وارد رقابت با غربی‌ها می‌شود. روسیه نیز تغییر رفتار خواهد داد.»

اگر در زمین دیپلماسی بازی نکنیم، بازیچه دیگر کشور‌ها می‌شویم

این استاد ژئوپلیتیک افزود: «ایران نباید در حوزه سیاست خارجی کُند و ابتدایی حرکت کند، بلکه باید سد‌هایی را که در حوزه سیاست خارجی، مانع ایجاد کرده اند، بشکند. ایران کشوری بزرگ با نیاز‌های فراوان است و باید صادرات نفت و گاز خود را افزایش دهد. ما نیاز داریم که در حوزه انرژی به دیگر کشور‌های دنیا متصل شویم و درامد کسب کنیم. نفت و گاز ما هیچ جایگاهی در اروپا ندارد. روسیه رقیب نفت و گازی ما محسوب می‌شود و طبیعیست که چندان علاقه‌ای ندارد ما در این حوزه توسعه ایجاد کنیم. ایران باید در دنیای دیپلماسی بازی کند، اگر نتوانیم درست بازی کنیم، تبدیل به بازیچه دیگر کشور‌ها می‌شویم. همانطور که هم اکنون نیز چنین اتفاقی افتاده و دلخوری‌هایی رخ داده است. بیانیه اخیر و تهدید آمیز ناتو نیز نشان می‌دهد که ما باید روابط خارجی خود را بازبینی کنیم و بر اساس آینده پژوهی، بررسی کنیم که روابط ما با روسیه در آینده تا چه حد خسران ایجاد خواهد کرد. اگر روسیه در جنگ شکست خورده و مجبور به پرداخت خسارت شود، ایران نباید متحمل ضرر شود.»

فرجی‌راد تاکید کرد: «ما باید با قدرت‌های جهانی روابط متعادل داشته باشیم. احضار سفیر روسیه یک اقدام مثبت از سوی وزارت امور خارجه بود. این دقیقا خواسته‌ای است که مردم ایران از دستگاه دیپلماسی داشتند. روسیه باید بداند که تمامیت ارضی ایران تا چه حد مهم است و ایران اجازه نمی‌دهد هیچ کشوری اقداماتی علیه تمامیت ارضی ما داشته باشند.»

• منبع خبر : فرارو