نصیربوشهر آنلاین – امرالله آذرکشت:

*یا ایّها الناس انّا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا..» ( سوره حجرات آیه ۱۳ )*
*( ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و از شما ملتها و گروهها پدید آوردیم تا همدیگر را باز شناسید )*
ما به عنوان مسلمان و پیروان واقعی نبی مکرم اسلام حضرت محمد ( ص) موظفیم برای نیل به سعادت دنیا و فلاح و رستگاری در آخرت ، راه و رسم و سیره زندگی و حاکمیت پیامبر بزرگ اسلام را نصب العین خویش قرار دهیم.
با توجه به اینکه موضوع مقاله و نوشته اینجانب روابط بین الملل و سیاست خارجی پیامبر اسلام هست در اینجا بیشتر پیرامون سفیران و نمایندگان ایشان صحبت می کنیم. قرائن و شواهد تاریخی نشان می­ دهد که بسیاری از فرستادگان و سفرای پیامبر اسلام نه تنها در صحنه دیپلماتیک و روابط بین الملل بلکه در عرصه جهاد و مبارزه با دشمنان نیز پیشتاز بوده و در عرصه کارزار بین المللی و دیپلماتیک به شهادت رسیده و به لقاء­الله پیوستند.
در عرصه سیاست خارجی نیز این ضرورت وجود دارد که با شناخت از سیره نبوی در برقراری ارتباط با کشورها و قبایل دیگر و مطالعه ریزه­کاری­ها و ظرافت­های این سیره می­ تواند برای دیپلمات­های کشورهای اسلامی و بخصوص ایران اسلامی راهگشا و بسیار مفید باشد.
عوامل و ابزارهای اصلی اجرای سیاست خارجی نبوی ، پرسنل ماهر و وفاداری بودند که به عنوان سفیر و نماینده به سوی کشورها و قبایل مختلف روانه شده و در جهت تامین منافع نظام اسلامی و دفاع از حقوق مسلمانان فعالیت می­کردند ، که وظیفه آنان مذاکره و چانه زنی با کشورهای هدف به منظور دستیابی به توافق بر سر منافع مسلمانان بود و کشورها و قبایل باید قانع می­ شدند که فشردن دست دوستی مسلمانان در ایجاد صلح ، امنیت و آرامش به نفع آنان است.
اگر چه به نقل از مورخین ، پیامبر بزرگ اسلام از سال ششم هجری اقدام به اعزام نماینده و سفیر به دیگر بلاد و کشورها نمود اما شواهد تاریخی نشان می­دهد که مدت­ها قبل از این تاریخ هم نیز فرستادگان پیامبر اسلام به سوی قبایل و سرزمین­های دور و نزدیک گسیل شده و فعالیت­های دیپلماتیک و بین المللی خود را با اهداف مشخص انجام داده­ اند. ارسال پیامهای صلح و دوستی برای معرفی اسلام و دعوت به این دین الهی ، تلاش جهت جلوگیری از جنگ ، حفظ وحدت مسلمین ، انعقاد پیمان و توافقات و برقراری ارتباطات سیاسی ، فرهنگی و بازرگانی از جمله اهداف پیامبر اکرم در خصوص اعزام نماینده و سفیر در سیاست و روابط بین الملل خود بوده است.
در دوره نبوت حضرت محمد ( ص ) ، سفرا و نمایندگان اسلام از میان صالح­ترین و شایسته­ ترین افراد انتخاب می­ شدند که وظایف آنها دعوت به اسلام و به ویژه قبل از آغاز جنگ ؛ مذاکرات صلح و ترک مخاصمه و مذاکرات در باب مبادله اسیران جنگی و مذاکره در باب انعقاد قراردادهای مربوط به فدیه و غرامت و مذاکره در جهت ایجاد حس تفاهم و جلب صلح و دوستی و انعقاد قرارداد و پیمان همکاری در زمینه­ های مختلف با طرف قرارداد را بر عهده داشتند. متقابلا مأمورین و سفرای خارجی که مقیم سرزمینهای اسلامی هم بودند نیز از اهمیت خاصی برخوردار بودند. پیام­های آنان با ادب و نزاکت شنیده می­ شد و پیامبر اسلام بنابر عادت شخصی خود ، و بر اساس حس انسان دوستی و سخاوت هدایای ارزشمند فراوانی نیز به آنها ارزانی می­ داشت».
یکی از وظایف بسیار مهم و اساسی سفرای اسلام ، اطلاع رسانی و برقراری ارتباط با مقامات و افکار عمومی کشورهای دیگر برای آگاه سازی و توجیه برنامه­ های پیامبر اسلام بود. البته در کنار همه این فعالیتها و اقدامات ، ابزارهای اقتصادی و ابزارهای نظامی نیز در مقاطع لازم و ضرور مورد توجه و بهره برداری قرار می­گرفت.
سیره نبوی حاکی از آن است که اولویت اصلی در دیپلماسی و سیاست خارجی پیامبر بزرگ اسلام ، انجام مذاکرات برای حل و فصل اختلافات با دشمنان قبل از استفاده از ابزار نظامی و جنگ بوده است. سفرا و فرستادگان بلاد اسلامی نیز موظف بودند که با تلاش و فعالیت و ارائه راهکار برای جلوگیری از بروز تخاصم و ایجاد تنش نهایت سعی و تلاش خود را نمایند. در واقع وظیفه اصلی آنها ، اتخاذ تدابیر و تصمیمات لازم و ارائه مشورت­ها و راهکارهای اجرائی جهت جلوگیری از بروز هر گونه تنش و تخاصم و جنگ و برقراری صلح و دوستی بوده است و در این روند با تمسک به راهکارهای مسالمت­ آمیز بر اقدام به جنگ و جهاد بر علیه متخاصمان اولویت و ارحجیت داشته است.
پیامبر اسلام ( ص ) با الهام‌ از آیه‌ شریفه‌ : *«لاینها کم‌ اللّه‌ عن‌ الذین‌ لم‌ یقاتلوکم‌ فی‌الدین‌ و لم‌ یخرجوکم‌ من‌ دیارکم‌ أن‌ تبروهم‌ و تقسطوا الیهم‌»* که در آن به روابط‌ صلح­ آمیز مسلمانان‌ با کفار غیرمحارب‌ با تاکید بر احترام متقابل و نفی‌ توسعه‌طلبی‌ توصیه و سفارش شده‌ است‌. بنابر این با کشورها و قبایل ‌دیگر ارتباط برقرار می­کرد و در واقع برنامه دولت ‌اسلامی ‌پیامبر اسلام آن‌ بود‌ که‌ با همه ملت­ها و دولت­ها روابط دیپلماتیک صحیح‌ همراه با تفاهم و احترام متقابل داشته‌ باشد. آن‌ حضرت‌ نه‌ تنها فقدان‌ رابطه‌ با جهان‌ خارج‌ را منطبق‌ با آموزه­های دینی اسلام‌ نمی‌دانستند، بلکه‌ این ارتباط‌ را موجب شناخت دین و شریعت اسلام توسط ملل جهان و صدور پیام فرهنگی‌، معنوی‌ و انسان­ ساز الهی‌ به‌ سرزمین­های دور و نزدیک تلقی می­ نمودند. ایشان ضمن‌ اعلام‌ اینکه‌ دولت‌ اسلامی‌ در سیاست بین المللی خود در صدد سلطه‌ در جهان نیست ، بر ضرورت‌ معرفی ارزش­ها و آموزه های دینی‌ و تحبیب‌ قلوب‌ ملت­ها تاکید فراوان داشتند و در این میان نقش سفرا و نمایندگان رسول خدا ( ص ) در تحقق اهداف سیاست خارجی نبوی مهم و موثر بود.
در حقوق بین الملل اسلام از دیگر وظایف سفیران پیامبر ( ص ) تسلیم نامه ها و پیامهای ایشان به سران کشورها و قبایل بوده بطوری که مورخین بر ارسال بیش از یکصد نامه و پیام از سوی پیامبر به مقامات و افراد صاحب نفوذ در دیگر کشورها ، بلاد و قبایل صحه گذاشته و اعزام دهها سفیر و فرستاده را از سوی ایشان تأیید کرده­ اند. اگر چه در اوایل بعثت انگیزه­ اصلی پیامبر ( ص ) از اعزام سفیر و فرستاده ، معرفی و ترویج دین مبین اسلام به دعوت از افراد متنفذ برای پذیرش این دین جدید بوده است اما در سال­های بعد و پس از تثبیت قدرت اسلام علی الخصوص در سرزمین حجاز و شامات ، ایجاد رابطه با روسای کشورها و قبایل را بر اساس احترام متقابل و رفتارهای مسالمت­ آمیز هدف اصلی دیپلماسی و سیاست خارجی خود قرار داده است. سیره نبوی نشان می­ دهد که اولویت اصلی در مسائل بین المللی و دیپلماسی پیامبر ( ص ) انجام اقدامات مسالمت جویانه و به دور از هر گونه تنش برای حل و فصل اختلافات با دشمنان بوده و همواره مذاکره بر مبارزه مسلحانه و جنگ ارجح بوده است.
برخی از مورخان ، مصعب بن عمیر را به عنوان اولین سفیر پیامبر بزرگ اسلام دانسته­ اند. مصعب که از جوانان پاک نهاد و پیرو واقعی و صدیق پیامبر بود جهت انجام مأموریت به مدینه منوره اعزام شد. راویان از حضرت علی ( ع ) نیز به عنوان آخرین سفیر و فرستاده پیامبر یاد کرده اند. وی پس از وقوع جنگ تبوک و قبل از حجه­الوداع به یمن اعزام و مأموریت تبلیغی ـ سیاسی و بین المللی خود را به انجام رسانید.
نکته قابل توجه دیگر ، شهادت برخی از سفیران و فرستادگان پیامبر اسلام در حین انجام وظیفه و مأموریت خود بوده است ، برای مثال حارث بن شجاع ابن وهب ابن منذر اسدی که به عنوان سفیر اسلام به دربار پادشاه غسانیان اعزام و فرستاده شده بود توسط عوامل غسانی به شهادت رسید و یا منذر بن عمرو که بعنوان نماینده دیپلماتیک پیامبر که برای تسلیم نامه رسول­ الله ( ص ) به دربار سلطان نجد اعزام شده بود اما توسط این فرد جبار و خبیث به فیض شهادت نائل گردید.
در پایان باید عرض کنم که پیامبر عظیم الشان اسلام ( ص ) در انتخاب افراد عرصه بین المللی و دیپلماسی و نمایندگان و سفرای خود بسیار دقیق و محتاط عمل کرده و حتی الامکان سفرای بدون نقص و عیب را برمی­ گزیدند. گزینش این افراد چنان برای پیامبر حائز اهمیت بود که آنها را عمدتاً از میان افراد باسواد ، تیزهوش ، سخنور ، خوش سیما ، شجاع و وفادار به ارزش­های اصولی مکتب اسلام ناب منصوب میکردند.

در پایان نتیجه میگیریم که رهبران و حاکمان بلاد اسلامی در راس انها پیامبر عظیم الشان اسلام در انتخاب مسوولین ، دست اندرکاران و ماموران خود حساسیت خاصی داشته و تمامی جوانب را اعم از سیاسی ، مذهبی ، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی مد نظر گرفته و آنها را از میان افراد پاک دست ، شجاع و سیاستمدار دیندار که خود را وقف مردم و جامعه می نمودند انتخاب می کرد.
به امید آنکه‌ مقامات ، مسوولین و دست اندرکاران کشورمان با مطالعه و شناخت از ابعاد مختلف شخصیت ، دیپلماسی ، سیاست خارجی و بین المللی پیامبر بزرگ اسلام بتوانند در انتخاب افراد صالح و اتخاذ سیاست‌های خارجی‌ خود درست و آبرومندانه در دفاع از نظام مقدس اسلامی و حفظ حاکمیت آن و تامین منافع ملی گام بردارند.

امرالله آذرکشت
بوشهر – مهر ۱۴۰۱

منابع :

۱ – کتاب سیره زندگانی پیامبر اسلام نویسنده سید هاشم رسولی
۲ – کتاب روابط بین الملل در اسلام نویسنده آیت الله جوادی آملی
۳ – سایت بصیرت
۴ – سایت حوزه

• منبع خبر : نصیربوشهر آنلاین