تا مدت‌ها سیستم نوشتاری معروف به “خط ایلامی” ناخوانا تلقی می‌شد. اکنون تیمی از باستان شناسان ادعا می‌کنند که تا حدی این سیستم نوشتاری را رمزگشایی کرده اند. با این وجود، سایر پژوهشگران در این باره با دیده تردید نگریسته و محتاط هستند.

باستان شناسان فرانسوی در اوایل سال ۱۹۰۳ میلادی هنگامی که در حال حفاری ویرانه‌های باستانی در شهر شوش در جنوب غربی ایران بودند با این کاراکتر‌های هندسی مواجه شدند. پژوهشگران به سرعت متوجه شدند که این خط در کنار خط میخی بین النهرین، هیروگلیف مصری یکی از سه خط قدیمی شناخته شده بشر بوده است.

الماس‌ها و مربع‌هایی با نقطه و خط تیره

تمدن ایلامی از سیستم نوشتاری در دوران برنز در اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم پیش از میلادی استفاده کرده بود. با این وجود، از زمان کشف خط ایلامی کارشناسان نمی‌دانستند که چگونه کاراکتر‌های الماس و مربع را بخوانند یا منظور آن کاراکتر‌ها را درک کنند. آنان تنها می‌توانستند چند کاراکتر و حرف را به وضوح تفسیر کنند.

جام‌های نقره‌ای سرنخ‌هایی از آن سیستم نوشتاری باستانی را ارائه دادند.

اکنون “فرانسوا دوسه” باستان شناس فرانسوی و تیم اش معتقدند که تا حدی خط باستانی ایلامی را رمزگشایی کرده اند. آنان از هشت جام نقره‌ای به عنوان مبنایی برای رمزگشایی استفاده کردند که نماد‌های بسیاری از سیستم نوشتاری خطی ایلامی در آن فلز حک شده بود.

“دوسه” که در دانشگاه تهران در ایران و در آزمایشگاه تحقیقاتی باستان شناسی و در لیون فرانسه کار می‌کند به “دویچه وله” گفت:”این جام‌ها مدت‌ها در اختیار یک مجموعه دار خصوصی قرار داشت و اخیرا در اختیار پژوهشگران قرار گرفت”.

خط‌های باستانی چگونه رمزگشایی می‌شوند؟

یکی از روش‌های رایج برای رمزگشایی خطوط ناشناخته مقایسه متون مشابه در سیستم‌های نوشتاری مختلف است. بدین ترتیب، کارشناسان می‌توانند کاراکتر‌های شناخته را از کاراکتر‌های شناخته نشده استنتاج کرده و تشخیص دهند.

برای مثال، بیایید تصور کنیم که متنی به زبان آلمانی داریم که مستقیما در زیر آن ترجمه به زبان چینی است. در نسخه آلمانی واژگان ” شاه کارل” وجود دارد. اگر اکنون دنباله‌هایی از کاراکتر‌ها را در نسخه چینی پیدا کنیم که در همان مکان‌ها تکرار می‌شوند کاراکتر صحیح “شاه کارل” را در زبان چینی نشان می‌دهد.

تیم پژوهشی تحت هدایت “دوسه” از این روش دقیق برای جام‌های نقره‌ای استفاده کردند. این جام‌ها حاوی متونی از پادشاهان و فرمانروایان به یک زبان ایلامی، اما در دو سیستم نوشتاری متفاوت بودند: خط میخی بین النهرینی که پیش‌تر شناخته شده بود و خط ایلامی که خطی ناشناخته محسوب می‌شد.

تیم پژوهشی گام به گام با استفاده از این روش توانست کاراکتر‌ها را درک کند. “دوسه” می‌گوید:”جام‌ها کلیدی برای رمزگشایی نوشته‌ها بودند کلیدی که به آن نیاز داشتیم. در نتیجه، اکنون می‌توانیم ۷۲ کاراکتر را بخوانیم”. این پژوهشگر می‌گوید که اکنون تنها چهار کاراکتر از کاراکتر‌های خط ایلامی هنوز ناشناخته باقی مانده اند.

کشف شگفت انگیز؟

دوسه می‌گوید شگفتی واقعی، ماهیت سیستم نوشتاری است. پژوهشگران بر این باورند که نوشتار خطی ایلامی ترکیبی از نوشتار فنوگرافیک (آوانگارانه) و لوگوگرافیک (واژه نگارانه) است. کاراکتر‌های فونوگرافیک یا آوانگارانه حروف و هجا‌های جداگانه هستند و یک صدای گفتاری را نشان می‌دهند. کاراکتر‌های لوگوگرافیک (واژه نگارانه) یک کلمه کامل را نشان می‌دهند همان طور که علامت عددی “۱” مخفف “یک” است.

“دوسه” می‌گوید:” در پایان تحلیل هایم متوجه شدم که خط ایلامی یک خط کاملا آوانگارانه بوده است. این موضوع خط ایلامی را قدیمی‌ترین از نوع خود در جهان ساخته و و دیدگاه ما را نسبت به کلیت تکامل نوشتار تغییر می‌دهد”.

رمزگشایی با انتقاد مواجه می‌شود

با این وجود، در میان جامعه پژوهشی کشف”دوسه” با انتقاداتی مواجه شده است.

“مایکل مادِر” زبان شناس در دانشگاه برن و مدیر علمی انجمن آلیس کوبر سوئیس برای رمزگشایی سیستم‌های نوشتاری باستانی به “دویچه وله” می‌گوید:” تا زمانی که شواهد روشنی ارائه نشود خط ایلامی خطی به طور کامل رمزگشایی نشده باقی خواهد ماند. تا کنون تنها ۱۵ کاراکتر با تلفظ شناخته شده و ۱۹ پیشنهاد قابل قبول وجود دارد. ممکن است کار “دوسه” کاراکتر‌های بیش تری را به فهرست پیشنهادات اضافه کند. با این وجود، تا زمانی که عملکرد و تلفظ تمام کاراکتر‌ها را ندانیم نمی‌توانیم با اطمینان از دانستن چیزی سخن بگوییم”.

مادِر هم چنین درباره اظهارات “دوسه” مبنی بر این که خط ایلامی صرفا آوانگارانه بوده به طور قابل توجهی ابزار تردید نمود و افزود:”تحلیل‌های ریاضی نشان می‌دهند که سیستم نوشتاری خطی ایلامی تنها از ۷۰ درصد کاراکتر‌های آوایی تشکیل شده و بقیه کاراکتر‌ها در شکل نشانه و واژگان بوده اند”.

این که آیا “دوسه” درست می‌گوید یا خیر در حال حاضر پرسشی بی پاسخ است. با این وجود، در ماه اکتبر متخصصان سیستم‌های نوشتاری باستانی در کنفرانسی در نروژ حضور خواهند یافت تا درباره این کشف با یکدیگر بحث کنند.

• منبع خبر : فرارو