کتاب مجموعۀ اشعار سید عبدالله مجتهد بلادی بوشهری به کوشش دکتر بشیر علوی به چاپ رسید.

فهرست مطالب
سخن نخست ۸
فصل اول: زندگی‌نامه و آثار علامۀ بلادی ۱۱
خاندان و نسب ۱۲
تولد ۱۴
تحصیلات ۱۴
استادان ۱۴
استعمارستیزی ۱۵
آثار ۱۹
فرزندان ۲۶
وفات ۲۷
خاتمه کتاب الغُصْنُ‌الثّالث(عربی) ۲۹
ترجمه از خاتمه کتاب الغُصْنُ‌الثّالث ۳۹
فصل دوم: منظومۀ طریق‌العشاق ۴۸
سخنی در باب کتاب طریق‌العشاق ۴۹
سبک کتاب طریق‌العشاق ۵۰
متن طریق‌العشاق ۶۴
فصل سوم: منظومۀ هدهدیه ۸۶
سبک‌شناسی منظومۀ هدهدیه ۸۸
متن منظومۀ هدهدیه ۹۲
فصل چهارم: منظومۀ کشکول‌الاشعار ۱۲۴
سبک‌شناسی کشکول‌الاشعار ۱۲۵
متن منظومۀ کشکول‌الاشعار ۱۲۹
فصل پنجم: ابیات و اشعار پراکنده ۱۵۱
شعر در مرثیه علی‌اصغر ۱۵۳
شعر در توبیخ شوریده شیرازی ۱۵۵
شعر از رمان درویش و مسافر ۱۵۸
شعر عربی ۱۶۱
ابیاتی در رثای همسر خود ۱۶۴
منابع ۱۶۶
نمایه: ۱۶۸

سخن نخست

مبحثی که در سرزمینمان، ایران، کمرمق است، پرداختن به تاریخِ فرهنگی است. تاریخِ فرهنگی هر قوم، سیرِ تاریخی یک قوم در بسترِ فرهنگ و آفرینشهای فرهنگی است، خواه این آفرینشها کتبی باشد و خواه شفاهی. امروزه برخلاف گذشته، شانسِ ماندگاریِ آفرینشهایِ فرهنگیِ کتبی، بیشتر از تاریخِ فرهنگِ شفاهی یک سرزمین است، هرچند که تلاشهای گستردهای برای تدوین و ماندگاری فرهنگ شفاهی اقوام مختلف در حال انجام است.
تاریخِ فرهنگی هر قوم به میزان محترمشمردن و همراهی آن قوم با فرهنگ خود، قابل تحلیل و واکاوی است. فرهنگهای اولیه، سازوکارِ سادهتری برای تأمینِ فرهنگ و دغدغههای فرهنگی خود داشتند که گاه کافی و گاه ناکافی بود. این در حالی است که انسان امروز بر سفرۀ فرهنگی خویش، مدلها و مؤلفههای بیشمارتری مییابد. این بیشماری تا هر کجا پیش رود، باز هم بدون توسّل به گذشته، ناقص است. انسانِ امروز در هر شرایطِ فرهنگی، اعم از سنتی یا مدرن که باشد، همچنان نیازمند گذشته و اتصال به آبشخورِ اصیل و پویای فرهنگ نیاکانِ خود است. بدین ترتیب برای حصولِ تاریخِ فرهنگیمان، چنگانداختن به فرهنگِ غنی و اصیلِ اجدادمان و «فرزند ِخصالِ خویشتن» شدن، از اصول و واجباتِ این مسیر است.
تاریخ فرهنگی را بر اساس سره و ناسره تعیین نمیکنند، زیرا در مرحله نخست، کمیّت و آنگاه کیفیّت کار فرهنگی حائز اهمیت است. دنیای نقدِ امروز باورمند است که باید گذشته را چه خوب و چه بد، حفظ کرد. این در حقیقت همان ماجرای تاریخ فرهنگی اقوام است. متونی که بیانکنندۀ فرهنگ و تاریخِ فرهنگِ یک قوم است به خودیِ خود ارزشمند و قابل ستایش است. خواه این متون سست و ضعیف باشند، خواه فاخر و قدرتمند.
در تاریخِ جهانی آنچه بیش و پیشِ از همه مؤلفهها در تاریخ یک قوم مؤثر و ارزشمند و قابل شمارش است، تاریخِ فرهنگ و پرداختن به معیارها و مؤلفههای فرهنگی است. رسومِ ملی، آیینهای مذهبی، آواها، موسیقیها، نیایشها، باورها، اسطورهها، افسانهها، داستانها و تاریخ ادبیات و اشعار، همگی ذیلِ تاریخِ فرهنگی یک قوم جا میگیرد و آیندگان، ارزش اجداد و نیاکان خود را در کنار روحیۀ ملیگرایی و شهامتطلبی، بر اساس همین تاریخِ فرهنگ و چیزی که از آن برجای گذاشتهاند، تحلیل میکنند.
استان بوشهر همواره طلیعهدارِ بالندگی فرهنگی و ملی سرزمین ایران بوده است. غنای فرهنگی- تاریخی استان، گواهی بر این مدعاست. انسانهای دانشمند و حکیم، تأثیر روشنی بر نمود و شُمای فرهنگی این دیار داشتهاند. انسانهایی که افزون بر مبارزات سیاسی و ملّی، در تولید دانش و کُتُب و نُسَخ علمی، اثرگذار بوده و حیات سیاسی، علمی و ادبی پرباری داشتهاند. در حقیقت این شانسی برای یک منطقه است که چنین افرادی در آن به نبوغ و بلوغ برسند.
از میان این نام‌آوران و بزرگان استان بوشهر، میتوان به آیتالله سید عبدالله مجتهد بلادی بوشهری اشاره نمود. علامۀ بلادی بوشهری افزون بر مبارزات سیاسی علیۀ انگلیس و همراهی با مبارزان این مسیر، همواره در نگاشتن و نوشتنِ کُتُبِ تاریخ و رمان و فلسفه و نجوم و پزشکی و احکام و شعر، پرکار و اثرگذار بوده است. آثار فراوان علمی و ادبی ایشان گواه این ادعاست. آثاری که در دورۀ رکود و حضیضِ امور اولیۀ زندگی و علمیِ آن دوران به تحریر درآمدهاند، گویای فرزانگی و جامعالاطرافبودنِ این شخصیت ملّی است. تلاش برای معرفی و نشر آثار ایشان، از دهۀ هفتاد –البته نه چندان پرکار- آغاز شد و آثاری اندک از ایشان به چاپ رسید. بازنگری و تصحیح و نشرِ کتبِ علامۀ بلادی از کارهای بجا و شایستهای است که اگر به صورت ویژه در دستور کار یک نهاد یا سازمانی قرار گیرد، ارزشمند است.
اشعار علامۀ بلادی افزون بر این که در منظومههای مدوّن و خودنوشتۀ ایشان قرار دارد، در کتابهای منثور و علمی ایشان نیز راه یافته است. علامه در این گونه آثار برای اثبات نظریه یا عقیدهای به شاهدِ مثالی از شعر روی میآورد که این اشعار در بیشتر مواقع از خودِ ایشان است. به غیر از این دو مورد، بعضی از اشعار ایشان توسط خود وی به مجلهای یا دوستی اهدا و ارسال شده که متأسفانه در مجموعۀ آثار خود نیاورده است؛ کار همینجا مشکل میشود. باید با جستجو در مجلات و آثار آن دوره به ویژه آثار مربوط به نویسندگان شیراز به بعضی از اشعار بلادی دست یافت؛ البته بیشتر این اشعار در متونی یافت میشوند که نویسندگانِ آن متون با علامۀ بلادی نشست و برخاستی داشتهاند. در این مورد تلاش فراوانی شد تا بتوانیم به همه اشعار اینچنینی ایشان دست بیابیم، ولی با وجود کنکاش زیاد، امکان دارد که به همۀ اشعارِ اینگونهای وی دست نیافته باشیم.
نگارندۀ این سطور، ماههای پایانی سال ۱۴۰۰ بر آن شد که دیوان یا کلیاتِ اشعارِ علامۀ بلادی را تصحیح و نشر نماید. به این خاطر افزون بر دستیابی به منظومههای مستقل ایشان، تمامی آثارِ خطی وی را مورد جستوجو و کنکاش قرار داد تا به ابیات و اشعار پراکنده ایشان نیز دست یابد. مانند شعری که در رثای حضرت علی اصغر(ع) در پایان کتاب “کشفالاسرار” ایشان آمده است. از آنجا که بعضی از اشعارِ ایشان در آثار نسخهنویسان یا نویسندگانِ همان دوره نشر یافته بود، تا جای امکان به آن آثار نیز مراجعه شد تا موردی از اشعار پراکندۀ ایشان از دست نرود. مانند شعر عربی ایشان که در کتاب “مختصرالمفید” آمده است. بسیاری از اشعارِ شاعرانِ مشهورِ عرب در آثار علمی و فلسفی بلادی ذکر شده است که آدرس همۀ آنها را در پاورقی دادهایم.
در این کتاب ابتدا به احوال و زندگی سید عبدالله مجتهد بلادی بوشهری پرداختهایم. در ادامه، متن عربی در رثا و مدحِ همسر وی که توسطِ خودِ علامه در خاتمۀ کتاب “الغُصْنُ‌الثّالث” آمده است، همراه ترجمه فارسی(نگارنده) ذکر کردهایم. در فصل دوم، به تحلیل و سبکشناسی منظومۀ “طریقالعشاق” پرداختهایم و فصل سوم به منظومۀ جانگداز “هدهدیه” اختصاص دارد و در ادامه، منظومۀ “کشکول‌الاشعار” ایشان تصحیح و نگارش شده است. در پایان این مجموعه، “شعرِ در مرثیه علی اصغر” و “شعر سید عبدالله بلادی در توبیخ شوریده شیرازی” و “شعر انتقادی از رمان درویش و مسافر” و “شعر عربی بلادی از کتاب “مختصرالمفید” و “اشعار پراکنده” ایشان آمده است.
بدون یاری گرفتن از صاحبنظران، سپردنِ این مسیر نه برای نگارنده و نه برای هر پژوهشگر دیگری امکان نداشت/ندارد. سپاسگزار و قدردان جناب علیرضا مظفریزاده ارجمند هستم که در خوانش بسیاری از واژهها عنایت و توجه فراوان داشتند. از این نظر، بسیار از حوصله و دقت و فروتنیِ ذاتی ایشان سپاسگزارم. جناب استاد سید عبدالعزیز بلادی راهنماییهای بجا و شایسته فرمودند و در امانتدادن نسخ علامۀ بلادی به نگارنده، نهایت لطف و بزرگواری به جا آوردند، همواره قدردان و قدرشناسِ رفتار و دانشِ ایشان خواهم بود. از جناب سید ابوالحسن حسینی بسیار سپاس دارم که در تقدیم اطلاعات و بعضی از آثار بلادی به نگارنده، مهربانانه و فاضلانه همکاری فرمودند. ایشان همت فراوانی در جمعآوری و تصحیحِ نسخِ علامۀ بلادی در دست گرفتهاند و به یقین در آینده، این کار سترگ و بینظیر را منتشر خواهند نمود.
ازجناب دکتر عبدالکریم مشایخی، که افزون بر رهنمودهای لازم، دست نگارنده را برای بهرهگیری آثار علامۀ بلادی در کتابخانه بنیاد ایرانشناسی شعبه بوشهر بازگذاشتند، سپاسگزاری میکنم. همچنین از بابت همکاریهای لازم، قدردانِ الطاف و حوصلۀ جناب رمضانی،کارمند ارزشمند بنیاد ایرانشناسی شعبه بوشهر، هستم. نیز قدردان جناب حسن زائری هستم که در خوانش و تصحیحِ قصیدۀ عربیِ علامۀ بلادی، نگارنده را یاری فرمودند. از دوست فرزانه و ارزشمندم، جناب دکتر حسین پولادیان ارجمند، که زحمتِ ویراستاری کتاب را برعهده گرفتند، بسیار سپاسگزارم.
درپایان نیز قدردانِ عنایت و توجه جناب سلطانی بزرگوار، مسئولِ نشر آروَن و همکاران ایشان هستم که در چاپ این اثر لطف و همراهی ابراز فرمودند.
… و توفیق از خداست.
بشیر علوی
هفدهم مهرماه۱۴۰۱خورشیدی- بندر بوشهر

• منبع خبر : نصیر بوشهر آنلاین