نوروز ۱۴۰۳ توجهات به ایران باستان، به خصوص هخامنشیان زیاد شده است. هخامنشیان توانستند حدود ۱۵۰ الی ۲۰۰ سال بر مهم ترین کشورهای عالم حکمرانی کرده و یکی از بزرگترین و نخستین امپراتوری های تاریخ را بسازند. کوروش کبیر و جانشینانش توانستند بر پارس، ماد، پارت، لیدیه، سکاها، ایالات یونانی نشین، مصر، بخشی از هند، بابل، ایلام، آشور و … تسلط پیدا کنند.

اما رمز تسلط بر این همه ایالات و کشورها چیست؟ چگونه کوروش کبیر توانست اولین امپراتوری بزرگ تاریخ را به وجود آورد؟ یکی از علت های اصلی ایجاد این امپراتوری، ارتش منظم و نوین کوروش و جانشینانش است. هخامنشیان توانستند از طریق ایجاد نظم در ساختار ارتش خود، بزرگترین و قدرتمندترین نیروی نظامی عصر خویش را ساخته و بر امپراتوری های بزرگ زمان یعنی مصر و بابل و ماد و … پیروز شوند.

اما این ارتش چه ویژگی هایی داشته است؟ برای شناخت ارتش هخامنشیان و قدرتش باید ساختار آن را شناخت. ارتش هخامنشایان از دو بخش اصلی یعنی پیاده نظام و سواره نظام تشکیل شده بود. البته بخش نیروی دریایی نیز در زمان داریوش کبیر به ارتش هخامنشیان اضافه گردید اما قدرت نیروی دریایی جانشینان کوروش هیچ گاه زیاد نبود و معمولا در تقسیمات نظامی هخامنشیان بدان اشاره نمی شود.

گارد جاویدان

پیاده نظام مهم ترین بخش ارتش هخامنشیان را تشکیل می داد. این پیاده نظام در زمان کوروش از قلاب سنگداران، شمشیرزنان و نیزه داران و کمانداران تشکیل می شد اما در زمان داریوش تغییراتی در آن ایجاد گردید. مهم ترین تغییری که داریوش در ارتش هخامنشیان به وجود آورد ایجاد «گارد جاویدان» بود.

این گارد ۱۰ هزار نفری که قلب ارتش هخامنشیان را تشکیل می داد، نظمی نوین داشت. این نیروی ۱۰ هزار نفری از ۱۰ لشگر هزار نفری تشکیل می شد. هر لشگر هزار نفری از ۱۰ هنگ صد نفری و هر هنگ ۱۰۰ نفری از ده گروه ده نفری تشکیل می گردید. این سربازان همواره با هم زندگی می کردند، از قدرت جسمانی زیادی برخوردار بودند و به محض کشته شدن یکی از این افراد، فرد دیگری با قدرت جسمانی زیاد جانشینش می شد. همچنین، اعضاء گارد جاویدان در کودکی به عضویت ارتش در می آمدند و بعد از تکمیل تعلیمات، وارد ارتش می شدند.

در کهنسالی نیز بازنشسته شده و به عنوان مدرس نظامی فعالیت می کردند. اعضاء گارد جاویدان فقط از پارس ها و مادها تشکیل می شدند و سایر اقوام نمی توانستند عضو گارد جاویدان شوند. اعضاء گارد وظیفه داشتند از شاه حفاظت کنند اما در جنگ ها نیز شرکت کرده و غالبا فرماندهی را بر عهده داشتند.

پیاده نظام هخامنشی

بعد از گارد جاویدان، لشگر اصلی پیاده نظام قرار داشت. اعضاء این لشگر از اقوام و مردمی تشکیل می شد که تبعه دولت هخامنشیان بودند. لیدی ها، سکاها، یونانیان، ترک ها و بابلی ها اعضاء اصلی این لشگر بودند. پیش قراول پیاده نظام هخامنشی «ارابه رانان» بودند. ارابه رانان با ارابه های بزرگ خود که چرخشان مجهز به تیغه های بزرگ و تیزی هم بود، وظیفه داشتند سپاه دشمن را از هم گسسته و متفرق کنند. بعد از ارابه رانان، «سپرداران» قرار داشتند.

این افراد سپرهای بزرگ مستطیلی شکل و یک نیزه بزرگ داشتند و اولین سربازانی بودند که به مصاف دشمن می رفتند. بعد از این افراد، «شمشیرداران سبک اسلحه» بودند که با خنجرهای کوتاه به سمت دشمن حمله می کردند و در مرحله آخر، «کمانداران» و «قلاب سنگداران» بودند که با تیر و کمان و فلاخن به قلب لشگر دشمن حمله کرده و سعی می کردند نظم آنان را به هم بزنند.

به عبارت دیگر، در طول نبرد قلاب سنگداران و کمانداران و پیاده ‌نظام در خط مقدم قرار گرفته و سواره‌ نظام سبک اسلحه و پیاده ‌نظام سنگین اسلحه در دو طرف سپاه قرار می‌ گرفتند و آنها را مورد حمایت خود قرار می دادند.

سواره نظام

ساختار سواره نظام هخامنشی مانند سواره نظام اشکانی است اما تفاوت هایی نیز میان این دو وجود دارد. تفاوت بزرگ هخامنشیان و اشکانیان در این است که اشکانیان اتکاء زیادی به سواره نظام خود داشتند اما هخامنشیان توجه زیادی به سواره نظام نداشتند و بیشتر به پیاده نظام خود توجه می کردند. با این حال، ساختار سواره نظام هر دو حکومت یکی بود.

در قلب سواره نظام هخامنشیان و اشکانیان سواره نظام سنگین اسلحه قرار داشت که زوبین و نیزه بلند داشتند و بعد از آنها، سواره نظام سبک اسلحه قرار داشت که نیزه و شمشیر کوتاه داشتند. بیشتر سربازان سواره نظام هخامنشی از پارت ها، سکاها و مردم لیدیه بودند که همگی سوارکارانی زبده به شمار می آمدند.

نیروی دریایی

نیروی دریایی هخامنشیان در زمان داریوش کبیر ایجاد شد. هخامنشیان با کمک گرفتن از فنیقی ها که دریانوردانی خبره بودند، نیروی دریایی خود را ایجاد کردند. کشتی های هخامنشی دو دسته بودند: قایق های کوچک و کشتی های بزرگ. قایق های کوچک در رودخانه هایی مانند کارون و فرات و دجله فعالیت می کردند و کشتی های بزرگ در دریای مدیترانه و خلیج فارس دست به عملیات می زدند.

اگرچه نیروی دریایی هخامنشیان فعال بود اما بار اصلی روی دوش پیاده نظام و سواره نظام (به خصوص پیاده نظام) بود و قایق ها و کشتی های جنگی هخامنشیان تاثیر زیادی بر روند جنگ ها نداشتند.

• منبع خبر : خبرفوری