نصیر بوشهر – اصغر ابراهیمی – اتوبوسی را درنظر بگیرید در ایستگاه منتظر مسافرگیری است، اگر مسافران هیچگونه آشنایی با یکدیگر نداشته باشند، در حالت عادی، مسافران در ردیف های مستقل و جدا از یکدیگر مستقر می‌شوند تا اینکه اتوبوس نیمه پر شود، بعد از آن اولین مسافر که تعداد مسافران را به نصف بعلاوه یک می‌رساند، جهت نشستن، به دنبال جای مناسب خواهد گشت، آشنایی، دوستی یا کسی که از چهره‌اش تشخیص دهد بیشترین قرابت را با او دارد، اگر از قیود اخلاقی بعضی جوامع صرف‌نظر کنیم، مردان کنار زنان قرار می‌گیرند، یا مسافران سعی می‌کنند کنار کسی قرار گیرند که معذوری نداشته و مُعذب نباشند، به عبارتی چیدمان استقرار به گونه‌ای خواهد بود که حداقل انرژی مصروف گردد.

صرف حداقل انرژی قاعده‌ای جهانی است و نظم جهان هستی بر همین اساس استوار است، در جهان ماکروسکوپی(بزرگ مقیاس)، گردش افلاک، قرار گیری اجرام سماوی و کهکشان‌ها و منظومه‌ها به گونه است که انرژی مصروفی در حداقل مقدار یا به بیان بهتر در حالت بهینه باشد.
جهان ماکروسکپی(بزرگ مقیاس) بازتابی از جهان میکروسکپی(ریز مقیاس) است. در چیدمان ذرات بنیادی در کنار یکدیگر، تشکیل هسته و اتم، قرار گیری الکترون‌ها در مدارها و اُربیتال‌های اتمی نیز روال بر همین قرار است.
ولفگانگ ارنست پائولی، فیزیکدان اتریشی نیمه اول قرن بیستم، همگام با توسعه فیزیک کوانتوم، طرحی برای تشریح جهان میکروسکپی، در کنار نظریه نسبیت خاص و عام انیشتین، جهت تعمیم مکانیک کوانتوم از جهان میکروسکپی به جهان ماکروسکپی، نظریه خارق‌العاده‌ای برای چیدمان الکترون‌ها در اُربیتال‌های اتمی ارائه داد که “اصل طرد پائولی” ( Pauli exclusion principle) نام گرفت. هر ذره بنیادی، و از جمله الکترون‌ها ویژگی‌های خاصی دارند که با اعداد کوانتومی بیان می‌شوند و این اعداد هر ذره را در نوع خود در یک ساختار اتمی منحصر بفرد می‌گرداند، از جمله این ویژگی‌ها، اسپین است، اسپین نشان‌دهنده جهت چرخش الکترون یا ذرات دیگر بدور خودش است(متفاوت با چرخش الکترون به دور هسته، همانند حرکت وضعی زمین بدور محور قطبین که پدیدار کننده شب و روز زمینی است)، اگر چرخش پادساعتگرد باشد اسپین بالا، و اگر ساعتگرد باشد اسپین پایین خواهیم داشت (Spin up and Spin down ).
اصل طرد پائولی بیان می‌دارد که چیدمان الکترون‌ها در ترازهای اتمی به گونه است که حداقل سطح انرژی را داشته باشیم، ابتدا اوربیتال‌های خالی سطوح انرژی پایین‌تر اشغال می‌شوند و سپس اگر قرار باشد دو الکترون کنار یکدیگر باشند، آن دو الکترون نمی‌توانند دارای اعداد کوانتومی، بویژه اسپین یکسان داشته باشند.
مطابق این اصل در یک اتم در حالت پایه ، هیچ دو الکترونی را نمی‌توان یافت که هر چهار عدد کوانتومی آنها یکسان باشد. اعداد کوانتومی الکترون ها عبارتند از:
_ عدد کوانتومی اصلی که با n نشان داده می‌شود.
_ عدد کوانتومی مداری که با L نشان داده می‌شود.
_ عدد کوانتومی مغناطیسی که با m نشان داده می‌شود.
_ عدد کوانتومی اسپین که با s نشان داده می‌شود.
بین هر جفت الکترون ، حداقل یکی از این اعداد متفاوت از دیگری هست، این بیان اصل طرد پاولی در مدل اتمی بوهر است.
اصل طرد پائولی در جهان ماکروسکپی نیز استوار است، صرف حداقل انرژی در شکلگیری جهان هستی.
به نظر می‌رسد در رفتار مردمان، جوامع و دولت‌ها نیز بایستی مفهوم صرف حداقل انرژی برقرار باشد، اگر برای دستیابی به چیزی بیش از ارزش ذاتی آن انرژی و هزینه صرف کنیم، از قاعده اساسی طبیعی عدول کرده‌ایم و حتی در صورت دستیابی به آن خواسته، دچار خسران شده‌ایم. همانطور که طبیعت در تکامل خود روش‌هایی را برمی‌گزیند که در پایین‌ترین سطح انرژی باشد، رفتار انسان‌ها نیز باید این الگو را مد نظر داشته باشد.
در مفهوم دهکده جهانی، نقشی که جوامع در نظم نوین ایفا می‌کنند همانند جهان و طبیعت الگوی چیدمان پازل است، هر قطعه علاوه بر نقش جداگانه خویش، در جمع تکمیل کننده یک تابلو زیبا و چشم‌نواز خواهد بود. اگر هر کشور همانند قطعات پازل در جایگاه خود قرار گیرد، برای استقرار و تعامل با همسایگان نیاز به صرف انرژی چندانی نخواهد داشت، این اصل در طبیعت بدون هیچ ناهنجاری و درگیری اجرا می‌شود، لیکن در جوامع انسانی بهانه بیشتر درگیری‌ها، جنگ‌ها و برخوردها، عدم هماهنگی و نابسامانی و دخالت‌های نابجا در امورات یکدیگر است.

• منبع خبر : نصیر بوشهر