درایام ماه محرم نوحه ،لای لای،صبحدم،سرخوانی،جواب کتاب،همه اینها به عهده ذاکرین است.
مرحوم مشهدی اسدالله،پدرحاج محمد وحاج ابراهیم واحمد مرادی ،ازکتاب خوانان باسابقه ابدان بوده اند.کتاب را با صدای حزین وسبک خاص خود میخواند،خودش صاحب سبک بود درکتاب خواندن،با گفتن،، ای وای،،که از تکیه کلام ایشان بود،هنوز هم درایام محرم در گوش وذهن سالمندان این شهر طنین انداز است.وی از مکتب داران با سابقه ابدان بعد از مرحوم میرزا اقا بحرینی بودند.اکثر جوانان دیروزی وسالمندان ومیان سالان امروزی ازمکتب مرحوم مشهدی اسد برخاسته اند.باسوادان قدیمی ابدان که بعداز ختم قران معمولا کتابهای حافظ،سعدی،جودی،جوهری،میخواندند.دراین مکتب خانه فارغ التحصیل شده اند.مرحوم مشهدی اسد علاوه برذاکری ومکتب داری،سند نویسی،دعا نویسی،صیغه عقد وطلاق هم جاری میکرد.خدایش بیامرزد حق برگردن اکثر مردم ابدون داشت.درمکتب خانه های قدیمی ابدان رسم بود که بعد از ختم قران تمرین خط،ونامه نگاری هم داشتند.معمولا نامه های بزرگان ،باسوادان،ونامه های اداری به عنوان سرمشق استفاده میکردند.معمولا مکتوب های مشهدی مهدی یوسفی به عنوان سرمشق استفاده می کردند،چرا که هم از حیث نگارش وهم از نظرزیبایی خط مناسب بود.ازذاکرین امام حسین ،،ع،،که کتاب خوان بودند،از اولی ها باید ازمرحوم حاج ناصر کرمی یاد کرد.ایشان درایام محرم درحسینیه جنوبی که متعلق به خودش بود کتاب میخواندوبعداز او مرحوم حاج مزعل از کتاب خوانان بنام ابدان بودند.مرحوم حاج مزعل کتاب روضه را با توجه به صدایی که داشت بیشتر به صورت حماسی میخواند،بخصوص قسمت های هاشم بن عتبه بسیار زیبا میخواند،که هنوزهم مردم نحوه کتاب خواندن وی را به یاد دارند.امیدوارم که خداوند روح ایشان را با صالحان وشهدا محشور بگرداند.
مرحوم مشهدی حسن رنجبر کتابخوان وذاکر بودند .مدتی هم مکتب دارروستای کنارترشان بودندوعده ای نزد وی قران ختم کردند.مشهدی محمود میر حسین هم از کتاب خوانان بودند که صدای خوبی درکتابخوانی وذاکری داشتند.ناگفته نماند که روستای کنارترشان ادم خوش خطی بنام ملا علی داشته که خط را بسیارزیبا می نوشته،که نمونه خط ایشان هنوز موجود است.ازکتاب خوانان دیگر باید حاج علی صالحی،احمد محدث زاده،مشهدی محمد صالحی،اسماعیل سیاوشی وفرزندش محمد سیاوشی،اکبر حاجیانی،علی سلمانی،،شاپور،،حاج عباس تاجیک،وحا ج سید مهدی حسینی وزایر علی پهلوزاده نام برد،که بعضی از انان به علت بالا رفتن سن،کمتر درمجالس کتاب خوانی میکنند.ملا عبدالله کرمی،ازکتاب خوانان ومکتب داران قدیمی ابدان بوده است.ملا احمد،ملا اکبر هم از مکتب داران بوده اند.ازکتاب خوانان اخری که بطور رسمی کتاب میخوانند زار خدر ابدونی،باید نام برد.
سبک سینه زنی درابدان قدیم با امروز تفاوت دارد.امروز وسیله ای مانندسنج ودمام وزنجیر روی کارامده که قبلا نبود.درابدان دو الی سه سبک نوحه سینه زنی وجود داشته،نوحه اول نوحه پامنبری گفته میشد که ذاکرین دایره واردور هم مینشینندوتوسط یک نفر نوحه گفته میشود وبقیه جواب می دهند.ومستمعین درحال نشسته ارام سینه می زنندوبعداز اتمام ان یک نفر ،،نوبت به اولیا چو رسیداسمون طپید،، میخواندوبقیه جواب میدهند وبعد از ان مجلس اماده روضه است،که روضه خوان بربالای منبر میرود.نوحه پامنبری خود سبک واهنگ خاصی دارد مانند نوحه،،عمه جان درشام غربت خوار تاکی،با غم و اندوه ومحنت زار تا کی،،والی اخر
یکی دیگرازمراسم نوحه خوانی وسینه زدن معمولا درشب های اخر دهه محرم است،که سینه زنان وعزاداران به صورت دایره وار با گرفتن قد،،کمر،، همدیگر سینه میزنند،ودرحین سینه زدن می چرخند.این سبک سینه نیروی زیاد میخواهد وخسته کننده است.به این سبک سینه زدن ،،سینه دوره ای،،گفته می شود،وبیشتر حالت حماسی داشت وبسیارهم گرم زده می شود.به کسی که نوحه برای حاضرین می گوید،،سرخونی،،می گویند.ازسرخونه خوانان قدیم ابدان که باسرخونی خود،سینه را خیلی گرم می کرد مرحوم حاج منصور حاجیانی بوده بخصوص روز عاشورابعداز اتمام ذوالجناح سرخونی مشهور خود ،،حسین چه شد،شهید شد و…،،می خواند،درسالهای اخیر هم گاهی فرزندایشان حیدر حاجیان نشان پدر را داشته وسرخونی را می گوید.مرحوم میرعبدالرضا پدرمشهدی مظفر ،پدربزرگ عامدارعسکری از دیگر سرخونه گویان قدیم ابدون بوده است.مشهدی غریب پدر محمد،علی،وعباس همت نیا هم سرخونه وبخصوص نوحه پامنبری وذوالجناح خیلی با صوت حزین می خواند.همیشه شب عاشورا نوحه ،،چون شاه ابرار،،درحسینه سیدمحمد میخواند وعلاقه خاصی به این نوحه داشت،مشهدی حیدر پدرحاج حسبن پوربهی،مشهدی ابول سلیمانی زاده ،رییس محمود حاجیان،همیشه نوحه ولای لای خیلی با اثر میخواندند،بخصوص مشهدی ابول،.از سرخونه خوانان اخری هم باید از مرحوم محمود کرمی مشهور به محمود سهولی نام برد.که سرخونه ،،تا به حلق شاه دین شمر لعین خنجر کشید،،،و ،، وای حسین کشته شد،شاه مشرقین کشته شد،،ایشان مشهوراست وشور وحالی به سینه زنان سبک دایره ای می بخشید.مرحوم زار نجف از نوحه خوانان پامنبری قدیمی ابدون بوده است،که با توجه به بیسوادی ایشان نوحه های زیادی از بر داشت.وبا لحن وصوتی خاص نوحه می گفت.خداوند همه شون بیامرزد انشالله،
خواندن ،،لای لای،،هم کار همه کس نبودمعمولا انان که صدای حزین داشتند این کار را انجام میدادند.مثل مشهدی ابول ومشهدی غریب که گهواره علی اصغر درست می کردند وبا جنباندن ان درشب عاشورا ولای لای خواندن شور وحالی به عزاداران می بخشیدند.درزمان قدیم معمولا بعدازخواندن هربیت لای لای بعد از ان زنان با کل زدن جواب لای لای خوانان میدادند.ازسینه زنان دایره ای که خیلی زیبا وبا مهارت میزدندباید از مرحوم حاج خدر دویشی مسلک،مرحوم ابراهیم تاجیک،علی بریم، عباس درویشی،(عباس مندو)ومرحوم مشهدی عبدالله احمدینام برد.درسینه زدن دوره ای گاهی اوقات افراد بی هوش میشدندکه با پاشیدن اب سردبه سر وصورت انان حال انان بهتر میشد.وگاهی اوقات ازسینه انها خون میامد.سینه زنی وزنجیر زنی امروزه که به سبک جدید نوحه ان خوانده میشود باید از اکبر حاجیانی ،اشکان تهمتن نژاد،نام برد که نوحه به سبک واحدومختص زنجیر زنی خوب می خوانند.
به قول معمرین درزمان قدیم زنان هم سینه زنی داشته اند که گاهی اوقات درسینه زنی با مردان مخلوط بوده اند..که بعدها کم کم این رسم منسوخ گردید.امروزه زنان هم گاهی اوقات دسته سینه زنی دارند.ودرحیاط ماتم یا اندرون ماتم سینه میزنند.وبه دور از چشم مردان عزاداری میکنند.معمولا یکی از این زنان نوحه خوانی میکندوبقیه سینه می زنند.زنان بیشتر نوحه های میخوانندمانند،،لیلا به گفتا کی ارام جانم،…،،یا ،،قاسم در خون حنا،، وهمچنین نوحه ، علی اصغر،،که با روح انان سازگاری.داشته باشد.اما امروز در ابدون زنان کمتردسته سینه زنی دارند ونوحه خوانی وسینه زنی رونق کمتری با گذشته دارد.محلهای جمالویی،مسجد جامع ،مسجد حاج مختار،مکانهایی است که اخری های گاهی اوقات درایام محرم روضه خوانی وجود داشته است

• منبع خبر : نصیر بوشهر