در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۰, دولت ترامپ جزئیات برنامه سیاسی خود را برای حل مناقشه فلسطین و اسرائیل اعلام کرد, طرحی که در سراسر جهان با عنوان معامله قرن شناخته شد. این اعلامیه تقریبا هشت ماه پس از انتشار بخش اقتصادی طرح با عنوان ” صلح به سوی سعادت” در واشنگتن منتشر شد , وشروع آن در ژوئن ۲۰۱۹ در یک کارگاه آموزشی در منامه پایتخت بحرین کلید خورد. از اینرو ویژگی های اصلی برنامه معامله قرن پس از سه سال بحث و گفتگوی چالشی اعلام شد. این دو قسمت با هم تحت این عنوان ترکیب شده اند: صلح به منظور آسایش- دورنمایی برای بهبود زندگی مردم فلسطین و اسرائیل. ۱
چارچوب کلی
سند در ۱۸۱ صفحه و۲۲ بخش شامل موضاعات مختلفی از قبیل آرزوهای مشروع هر دو طرف, راه حل دو کشور, وضعیت بیت المقدس , حق حاکمیت , مرزها, امنیت , پناهندگان, بازداشت شدگان و زندانیان, گذرگاه های نوار غزه و مبادله تجاری تنظیم شده است.۲ در امور اقتصادی بعنوان بخشی از برنامه ادغام اقتصادی منطقه ای , سرمایه گذاری بین المللی ۵۰ میلیارد دلاری را طی ۱۰ سال در نظر می گیرد . طرح دارای ۴ ضمیمه می باشد. مهمترین آن بطور خلاصه شامل پیشنهاد دو کشور با حاکمیت جداگانه ,نگرانی های امنیتی اسرائیل بویژه در کرانه باختری رود اردن, پایبندی فلسطین در مبارزه با فعالیتهای تروریستی , کنترل امنیتی اسرائیل بر کشور فلسطین که دربرگیرنده خلع سلاح و حق مداخله مستقیم اسرائیل در برابر هر گونه تهدید احتمالی در مرزهای هر دو کشور است . و سرانجام اسرائیل گذرگاه های بین المللی فلسطین با اردن و مصر – آب های سرزمینی کشور فلسطین را به رسمیت می شناسد.

نقاط مرکزی

ماهیت دولت فلسطین
تحت عنوان ” راه حل واقع بینانه دو کشور ” به فلسطینی ها کشوری را پیشنهاد می دهد که حاکمیتی محدود در چارچوب دغدغه های امنیتی اسرائیل داشته باشند. یک کشور خلع سلاح شده که تونلها و پل های آن نیز زیر چتر امنیتی اسرائیل قرار می گیرد. پذیرش این حاکمیت بستگی به شرایطی دارد , از جمله اینکه اسرائیل را بعنوان کشوری یهودی به رسمیت بشناسد . موردی که هیچ وقت در حقوق بین الملل از اشکال تشکیل دولت نبوده است .فلسطینیان باید تفکر تهاجمی علیه اسرائیل را به تعامل سازنده تغییر دهند . اسرائیل حق دارد برای انجام عملیات امنیتی وارد خاک فلسطین شود. همچنین فلسطینی ها را ملزم می کند که اسرائیل باید مسولیت امنیت و کنترل هوایی کرانه باختری را در دست داشته باشد. علاوه بر این , کشور فلسطین مسولیت سرکوب جنبش های مقاومت فلسطین را بر عهده خواهد گرفت , که این می تواند به معنای جنگ داخلی بین گروه های فلسطینی دانست. این طرح پیش شرطهای را نیز برای فلسطینی ها در نظر گرفته است که فلسطینی ها باید برای مبارزه با فساد , نهادهای شفاف ساز تاسیس کنند . کتابهای درسی را اصلاح کنند و ” تحریک به نفرت ” را پایان دهند.
این طرح تاکید می کند که امضای توافق اسرائیل و فلسطین باید پایان ادعای تاریخی فلسطین را تضمین کند. اسرائیل هیچ پناهنده ای را از فلسطین نخواهد پذیرفت. فلسطینی های که به طور دائم در جای دیگری ساکن شده اند ,اجازه بازگشت به کشور فلسطین را نخواهند داشت ,ولی در چارچوب ویژه بین المللی در مورد آنها جبران خسارت می شود. این افراد باید در کشور میزبان فعلی ادغام شوند. در این برنامه همچنین آمده است که با امضای این توافق نامه, پناهندگان فلسطینی وضعیت حقوقی بین المللی خود را از دست می دهند و آژانس امداد و اقدام سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی [UNRWA] منحل می شود. در بخش اقتصادی این طرح تلاش شده است تا اردوگاه های پناهندگان برچیده شود و مکانهای مسکونی جدید جایگزین آنها شود.

زمین وچگونگی انتقال

این طرح تصریح می کند که ۸۷ درصد از قلمرو کنونی تحت کنترل اسرائیل در کرانه باختری به اسرائیل الحاق می شود. ۹۷ در صد از جمعیت کرانه باختری فلسطین تحت پوشش دولت پیشنهادی فلسطین زندگی می کنند و ۳ در صد باقی مانده در خاک اسرائیل زندگی خواهند کرد. در عین حال تاکید هم شده است که انتقال اجباری جمعیت اعم از عرب یا یهودی نباید صورت گیرد زیرا منجر به نا آرامی های داخلی می شود. ۳
این طرح یک انتقال قلمرویی را پیشنهاد می کند که می تواند بار جمعیتی اسرائیل را کاهش دهد, بویژه جوامع مثلثی که توسط فلسطینیان دارای تابعیت اسرائیل شکل گرفته است. بعبارتی توضیح می دهد که جوامع این کشور که عمد تأ خودشان را فلسطینی می شناسند , در ابتدا بدین منظور تعیین شده بودند که در جریان مذاکرات آتش بس سال ۱۹۴۹ تحت کنترل اردن قرار بگیرند, اما در نهایت به دلایل نظامی تحت کنترل اسرائیل قرار گرفتند. در این توافق نامه حقوق مدنی ساکنان جوامع مثلث تابع قوانین و احکام قضای مراجع ذیربط قرار خواهد گرفت.
مهمترین بخش معامله قرن مربوط به بیت المقدس است. این طرح تاکید می کند که بیت المقدس پایتخت کشور اسرائیل در مرزهای فعلی باقی خواهد ماند. پایتخت کشور فلسطین نیز در قسمت شرقی شهر در مناطقی در شمال و شرق دیوار امنیتی خواهد بود که از آنها به عنوان القدس یاد می شود , یا هر نام دیگری که توسط مقامات فلسطین انتخاب گردد. از زمان انتشار این طرح نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتا نیاهو تاکید کرد که پایتخت فلسطین در دو کیلومتری شرق شهر قدیم قدس در ابودیس واقع خواهد شد. اماکن مقدس اسلامی در این طرح بسیار جای بحث و نگرانی دارد از این جهت که تحت نظارت فلسطین است ولی در حاکمیت دائم اسرائیل باید باشند. ۴
این نقشه تصریح می کند که فلسطینی های مقیم بیت المقدس طبق آتش بس ۱۹۴۹باید یکی از سه گزینه را در چارچوب موانع امنیتی موجود انتخاب کنند ۱٫ شهروندان کشور اسرائیل شوند. ۲٫ شهروندی کشور فلسطین را انتخاب کنند ۳٫ وضیعت خود را به عنوان اقامت دائم اسرائیل حفظ کنند.

مرزها و امنیت
این طرح و نقشه های پیوست نشان می دهد که دره اردن تحت حاکمیت مطلق اسرائیل باقی خواهد ماند و اسرائیل مسولیت امنیت کلیه گذرگاه ها ی مرزی بین المللی به کشور فلسطین از جمله رفح را بر عهده خواهد داشت. در اینجا عملا مصر و اسرائیل هم مرز امنیتی خواهند شد , که می تواند نقد جدی به طرح فوق باشد. جایی که گارد ساحلی اسرائیل کنترل مرزی خواهند داشت و حق دارد مانع از ارسال هر گونه کالایی به فلسطین خصوصا غزه شود.
اگر چه این برنامه تصریح می کند که کشور فلسطین حق توسعه بنادر خود و همچنین امکان دسترسی به امکانات خاص اسرائیلی در بنادر حیفا و اشدود را خواهد داشت , ولی همه اینها باید تحت کنترل و نظارت اسرائیل باشد. دولت جدید حق ندارد معاهدات نظامی , تبادل اطلاعات یا امنیت را با هر کشور یا سازمانی که امنیت اسرائیل را طبق تعریف اسرائیل تهدید کند منعقد کند. کشور فلسطین ازداشتن و گسترش توانایی نظامی یا شبه نظامی در داخل و یا خارج از مرزهای خود محروم می شود . در اینجا حاکمیت بعنوان اصل اساسی تشکیل کشور از دید حقوق بین الملل نقض شده است . طرح مذکور کشور بدو ن حاکمیت را پیشنهاد داده است. حمله به خاک و قلمرو فلسطین بعنوان یک حق برای اسرائیل در نظر گرفته شده است. ۵

نتیجه گیری
این طرح در حالی اعلام شد که هم ریس جمهور آمریکا و هم نخست وزیر اسرائیل در گیر مشکلات داخلی خود بودند. ترامپ درگیر استیضاح و سوء استفاده از قدرت متهم شده بود در همین حال نتانیاهو نیز تحت تعقیب ادعای فساد مربوط به سال ۲۰۱۹ قرار داشت. زمان اعلامیه وقت مناسبی برای فرار دو رهبر از زیر فشار داخلی بود . استیضاح ترامپ در کنگره رای نیاورد اما داستان برای نتانیاهو متفاوت است. در همان روزی که نخست وزیر در کنار ترامپ در کاخ سفید معامله قرن را اعلام کرد , دادستان اسرائیل لیستی از اتهامات نخست وزیر را رسانه ای کرد.
دولت ترامپ امیدوار به بهرمنده شدن از اختلافات عربی است. به نظر می رسد که ترامپ امیدوار است که کشورهای عربی فشارهای زیادی را بر فلسطینیان وارد کنند تا بتوانند آنها را به پای میز مذاکره بکشانند. این محاسبات ممکن است درست باشد ,زیرا در مراسم رونمایی از اعلامیه در واشنگتن سفیران کشورهای امارات متحده عربی – بحرین و عمان حضور داشتند. عربستان سعودی و مصر هم خواستار مذاکره تحت حمایت آمریکا هستند.
دولت ترامپ در حال حاضر با اعلام معامله قرن همان راه حل پیشنهادی افراطی اسرائیلی ها در سالهای پیشین را مد نظر دارد. طرحی که دارای چند اصلاح جزیی از طرحهای قبی است , ترامپ آنرا به عنوان یک پیشنهاد جدید آمریکایی ارائه می دهد. با این حال ,اگر چه شرایط برای ایالات متحده و اسرائیل برای اجرای آن به نظر مطلوب نمی رسد , این طرح باید به تایید مردم فلسطین برسد و گرنه هیچ مشروعیتی به آن داده نمی شود.

• منبع خبر : نصیر بوشهر