«وضعیت خور و اسکله تجاری و صیادی بندرریگ»

✍️محمد مذکوری

یکی از منشیان دوران محمدشاه قاجار، به دستور محمد‌شاه ماموریت می‌یابد که برای ثبت و ضبط احوال بنادر جنوب ایران و وضع جغرافیایی و وضعیت راه‌ها روانه جنوب شود؛ او به تاریخ ۲۷ جمادی‌الاول سال ۱۲۵۶ قمری / ۵ مرداد ماه ۱۲۱۹ خورشیدی، از اصفهان به سمت شیراز حرکت کرده و از آنجا راه بوشهر را در پیش می‌گیرد. و در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۲۱۹ به بندرریگ می‌رسد. و وارد بندرریگ می‌شود. (📚دو سفرنامه از جنوب ایران، ص ۷۷-۷۶)

او یک روز در بندرریگ می‌ماند و پس از سیر و تماشا راجع‌به درختان نخل، انجیر و انار این بندر می‌نویسد و در ادامه از آب شُرب سردِ شیرین و گواری بندرریگ می‌گوید.

در گزارش تاریخی این سفرنامه‌نویس دو نکته قابل تأمل وجود دارد؛ نخست مقایسه‌ای که نویسنده از بندرریگ و بوشهر از لحاظ جغرافیای طبیعی انجام می‌دهد و دوم نگاه انتقادی آن نویسنده نسبت به وضعیت خور بندرریگ است.

او درباره بندرریگ می‌نویسد:
« و چه نیکو بندر مستحکمی می‌بود اگر هنگام جزر، آب این خورها کشیده نمی‌شد، به علت آنکه آب دریا در بیست‌و‌چهار ساعت شبانه‌روز، دو دفعه جزر ( او خالی/ Owxāli ) می‌شود. و کشتی و بغله‌هایی (لنج‌هایی) که در آنجاست در گِل می‌ماند. و اگر آبش کشیده نمی‌شد بهتر از بندر ابوشهر (بوشهر) بود. زیرا که از باد و طوفان محفوظ است و آب و هوایش نیز به مراتبِ شَتی (باران زمستانی) برتری از بندر ابوشهر دارد.» ( ص۷۷)

بنا بر آن‌چه در بالا خواندیم متوجه شدیم که بندرریگ بندر خوب و استواری می‌بود اگر آب دریا در خور آن عقب‌نشینی نمی‌کرد، بندر خوبی می‌بود اگر در طول بیست‌وچهار ساعت شبانه‌روز در دو نوبت «جزر آب» اتفاق نمی‌افتاد. همچنین پی‌بردیم که هنگام جزر وضعیت به‌گونه‌ای است که کشتی و لنج‌هایی که به بندرریگ می‌آیند از شرایط مناسبی برخوردار نیستند و بعضاً در گِل می‌مانند. و در آخر دانستیم که بندرریگ از لحاظ موقعیت جغرافیایی طبیعی از باد و طوفان دریایی حفظ می‌شود و نسبتاً شرایط مطلوبی دارد.

غرض از یادآوری این سیر تاریخی تاکید و تصریح بر این نکته است که امروزه هم وضعیت خور بندرریگ مانند گذشته است، آنچه آن سفرنامه‌نویس به رشته تحریر در آورده بود همچنان شامل حال بندرریگ می‌باشد. این مشکل ۲۰۰ ساله همچنان گریبان‌گیر بندرریگ است و خور بندرریگ کما فی‌السابق همان وضعیت گذشته را دارد. افزون بر این خور بندرریگ نه تنها موقعیت مناسب و خوش‌آیندی برای آن حاصل نشده بلکه شرایط دشواری‌تری هم پیدا کرده است. و انگار امید درمان از آن نمی‌توان داشت.

ششم شهریور ماه ۱۴۰۱ در هفته دولت عملیات لایروبی خور بندرریگ آغاز شد. البته این عملیات جزء پروژه اصلی لایروبی خور بندرریگ به حساب نمی‌آید و صرفاً یک حرکت اضطراری جهت تردد آسان‌تر شناورها بود. باری خبر این لایروبی چنان در فضای‌مجازی انتشار حداکثری یافت که ما بندرریگی‌ها گمان کردیم این مشکل دیگر حل می‌شود و تردد لنج‌ها آسان می‌گردد و روزهای خوب در راه‌اند و افق‌های جدید و دورنمای امیدوارکننده‌ برای شهرمان پدیدار خواهد شد؛ اما قضا دگر گونه بود و دل‌خوشی ما سرابی بیش نبود.
در هیاهوی رسانه‌ای جزئیات این عملیات و چگونگی لایروبی خور بندرریگ گم شد، اهداف آغاز این عملیات، اهداف ادامه نبودند و در طول مسیر دست‌خوش تغییر شدند و کارشکنی‌ها شد، و به همین خاطر بود که هنگام شروع لایروبی، عملیات‌ لایروبی از جای اصلی که همان دهانه‌ی خور بندرریگ باشد آغاز نشد. و هدف به کلی تغییر کرد.

حالا که داریم به سال‌روز عملیات لایروبی خور بندرریگ نزدیک می‌شویم باید به مسئولین این پروژه بگوییم این لایروبی خور بندرریگ اولین عملیات لایروبی نیست که دارد در این بندر انجام می‌شود، و در سال‌های گذشته نیز عملیات لایروبی خور بندرریگ انجام شده بود، اما چه لایروبی شهریورماه گذشته و چه لایروبی‌های سال‌های قبل هیچ‌کدام نتوانسته‌ نیازها و انتظارات بندرریگی‌ها را برآورده کند، پس ما را دل‌ خوش به این مقدار نمی‌توان کرد.

عملیات لایروبی که شهریورماه سال گذشته آغاز شد ادامه یافته‌ اما نه آن‌چنان سرعت دارد و نه آن‌چنان متوقف است، یک نوع حرکت لاک‌پشتی دارد؛ و این کافی نیست چرا که جایی که عملیات لایروبی شروع شده است سرمنشاء اصلی مشکل خور بندرریگ نیست. در واقع مشکل اصلی دهانه‌خور بندرریگ است (روبروی فانوس دریایی) و معضل اصلی تردد شناورها همین‌جاست؛ اما لایروب در دویست متر جلو از از فانوس‌ دریایی قرار گرفته و مشغول به عملیات است.

اگر قرار است برای بندرریگ کاری شود باید اصولی پیش برود، خصوصاً در موضوع خور بندرریگ که به امرارِمعاش ساکنین این بندر گره‌خورده است؛ و برای هر بندرریگی لایروبی اصولی و منطقی خور بندرریگ نسبت به سایر مشکلات این بندر در اولویت ویژه‌ای قرار دارد.

اداره بندر استان بوشهر باید به طرح ساماندهی خور بندرریگ که توسط ساکنین بومی ترسیم شده بود توجه می‌کرد، طرحی که مردم بندرریگ از عملیات لایروبی ترسیم کرده‌اند جامع و مفید بود و برحسب تجربه دریانوردان بود، در آن طرح آمده بود که:
« عملیات لایروبی باید از دهانه خور آغاز شود و سپس ادامه یابد تا به نمره چهار (محوطه اسکله) برسد و پس از آن یک بازوی جدید در ضلع شمالی اسکله سنگی بندرریگ ایجاد گردد.» اگر عملیات‌های لایروبی که قرار است برای خور بندرریگ انجام شود غیر از این باشد، جز شکست‌های متعدد چیزی از پی نخواهد داشت.

هنوز که هنوز است از طرف مسئولین استان بوشهر و دست‌اندرکاران پروژه لایروبی خور بندرریگ، اقدامات زیر ساختی و بنیانی به انجام نرسیده و از لحاظ توسعه و گسترش تجارت دریایی برای بندرریگ همچنان سهمی قائل نشده‌اند.
تقاضا و تمایل عمومی شهروندان بندرریگی کارهای ریشه‌ای برای خور بندرریگ است و آنچه واضح و کتمان ناپذیر است، حل کردن این مشکل ۲۰۰ ساله است. اگر قرار است ‌از طرف نهادهای دولتی کاری برای بندرریگ انجام شود یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های کاری که دولت، مسئولین استان بوشهر، شهرستان گناوه و بخش بندرریگ باید داشته باشند، لایروبی اصولی و بنیانی خور بندرریگ است؛ چرا که اگر این مشکل یک‌بار برای همیشه حل نشود، زیان از پی زیان خواهد داشت که تاکنون هم داشته است.
بر عالم و آدم روشن است که در شهرهای بندری نسبتی میان دریا و مردم برقرار است اگر معضلی ماننده مسئله خور برای شهرهای بندری پیش‌آید آسیب‌های جبران ناپذیری در پی خواهد داشت؛ این مسئله در بندرریگ مردم را با چالش‌های زیادی روبه‌رو کرده است، راه به بیراهه نبرده‌ایم اگر بگوییم مسئله به گلِ نشستن لنج‌هاو شناورها در خور بندرریگ یعنی به گلِ نشستن زندگی مردم بندرریگ، یعنی بیچارگی و درماندگی مردم بندرریگ.

اما مشکلات دریا و دریانوردی بندرریگ به همین جا ختم نمی‌شود و گسترهٔ بحران و بی‌توجهی به این بندر کهن بی‌شمار است. در این فرصت ضروری است که از اسکله تجاری و صیادی بندرریگ بگوییم.

تعریف اسکله از لحاظ لغت‌نامه چنین است:
« سازه‌ای دریایی که به منظور پهلوگیری و مهارکشتی جهت بارگیری و باراندازی کالا ساخته می‌شود.»
قرار گرفتن کشتی یا لنج در پهلوگاهِ اسکله را پهلوگیری می‌گویند، اما در بندرریگ چنین نیست و بین اسکله تجاری بندرریگ و تعریف لغوی اسکله، شکاف بسیاری وجود دارد چرا که در بندرریگ قرارگرفتن کشتی یا لنج به صورت اتصال سینهٔ شناور به اسکله انجام می‌شود؛ بنابراین ساختار اسکله تجاری بندرریگ با تعریف لغوی اسکله و تعریف پهلوگیری کاملاً در تضاد است. نظیر این پهلوگیری که در بندرریگ انجام می‌شود را در هیچ‌کدام یک از بنادر ایران نمی‌توان سراغ گرفت.

اسکله تجاری بندرریگ محل پهلوگیری ندارد، زیر بنای اسکله بندرریگ خالی شده و سطح زمین اسکله شکاف برداشته، اگر روزی این شکاف عمیق شود یا دیوار اسکله فرو بریزد تبعات آن فقط متوجه زندگی مردم بندرریگ است. دولت و مسئولین استان بوشهر مصالح عامه مردم بندرریگ را در این قضیه نادیده می‌گیرند و نسبت به بقا زندگی آنان که با در دریا پیوندی بی‌واسطه دارد بی‌توجه هستند.
وضعیت اسکله تجاری بندرریگ در اندازه‌های یک فاجعه است، مردم بندرریگ چنان در مضیقه قرار گرفتند که وقتی بی‌توجهی مسئولین استان بوشهر و شهرستان گناوه را متوجه شدند خود تلاش نموده و در قسمت جنوب اسکله تجاری، ۷۰ متر اسکله‌سازی کرده‌ تا قدری از این اوضاع ملتهب کاسته شود اما این کافی نیست چرا که این اسکله با اصول مهندسی و پایه‌ای ساخته نشده و موقتی است و هزینه کار بنیانی و ریشه‌ای از تاب‌وتوان مردم خارج است، تحولاتی که برای اسکله بندرریگ می‌بایست انجام شود باید سرمنشأ آن دولت باشد نه مردم، دگرگونی‌های بنیانی از بالا به پایین نشأت می‌گیرد و این وظیفه دولت است که به اسکله تجاری بندرریگ توجه کند.
اسکله تجاری بندرریگ محل نان و رزق و روزی مردم است از بین رفتن این اسکله یعنی نابودی سرمایه و دارایی مردم، چرا باید حق شهروندان بندرریگی از طرف دولت و مسئولین استان بوشهر و شهرستان گناوه لگدمال و تباه شود؟

اگر این‌‌ها را از مسئولین بپرسید یا مطالبه کنید حتماً خواهند گفت برای بندرریگ طرح ویژه داریم، اما باید گفت تا این پروژه بخواهد وارد فازاجرایی شود، دیگر از بندرریگ چیزی باقی نمانده است.

سرمایه مردم در این اسکله تجاری قرار دارد و بسیاری از صنف‌ها و شغل‌ها به همین اسکله بستگی دارد اگر برای اسکله تجاری بندرریگ اتفاقی افتد جدای از پیامد سنگینی که خواهد داشت زنجیره داد‌وستد مردم بندرریگ هم در خطر نابود قرار می‌گیرد.

اسکله تجاری بندرریگ حتی از نیازهای ابتدایی یک اسکله بندری هم محروم است، این اسکله از ایمنی لازم برخوردار نیست، وسایل برای مهار آتش و حوادت غیرمترقبه در این اسکله وجود ندارد. با دو‌ تانکر آب، و یک لوله‌ی پمپ آب ضعیف که به دریا انداختن آیا می‌شود آتش مهار کرد؟ لوله پمپ آبی که به تانکر آب اسکله تجاری بندرریگ وصل است قُطر کمی دارد و این لوله در شرایطی که آب جزر می‌شود قادر به پمپاژ قوی آب اصلا نخواهد بود نمونه‌ای ازشرایط ایمنی اسکله تجاری بندرریگ را در هیچ بندر تجاری ایران نمی‌توان یافت.

اما اسکله صیادی، اسکله صیادی بندرریگ وضعیت مشابهی با اسکله تجاری دارد و اوضاع مناسبی ندارد. اسکله صیادی بندرریگ فاقد آب آشامیدنی،برق و… است. اسکله صیادی بندرریگ جاده‌ درستی برای دسترسی به قایق ندارد، هنگامی که عرصه شرایط کاری بر صیادان بندرریگی تنگ شد، و عملاً در زمین باتلاقی گیر می‌کردند،آن‌ها راهکار حل مسئله را در این دیدند که برای دسترسی آسان به قایق خود یک جاده درست کنند، که این جاده نیز‌ نامطلوب و موقتی است و نیازهای اولیه یک صیاد را به‌طور کامل برآورده نمی‌کند و این جاده فاقد استاندارد مهندسی است.
قایق صیادان روی گِل قرار داد و در یک پارکینگ صیادی نیست، و همین در گِل ماندن، مشکل انداختن قایق در آب را برای آنان دو‌ چندان کرده است. اغلب اوقات صیادان از سر ناچاری قایق خود را در آب رها می‌کنند تا دسترسی به آن آسان شود، این کار بسیار پرخطر است و اگر روزی لنج در حال تردد با قایق رها شده در آب برخورد کند صدمه‌ی جبران ناپذیری به وجود خواهد آمد.

اسکله صیادی بر عهده شیلات است که لازم است مسئولین بخش بندرریگ با پیگیری مستمر به دنبال تحقق خواسته‌های صیادان باشند تا شرایط مطلوبی برای صیادان ایجاد شود.

اما اسکله تجاری بندرریگ ، این اسکله برعهده سازمان بنادر و دریانوردی نیست، و اداره بندر استان بوشهر نیز از پذیرش مسئولیت اسکله تجاری بندرریگ خودداری می‌کند.
حال باید پرسید اداره بندر استان بوشهر از سابقه تمدن دیرپای بندرریگ خبر دارد؟ آیا این‌ها می‌دانند در دوران صفوی گمرک بندرریگ جزء چهار گمرک مهم خلیج‌فارس بوده است؟ این‌ها می‌دانند در دوره افشاریه و زندیه کمپانی‌های تجاری در بندرریگ وجود داشته‌اند؟ اداره بندر استان بوشهر می‌داند بندرریگ قهرمانی ماننده میرمهنا را در تالار افتخارات خود دارد؟ همو که در دوره زندیه حضور ۱۳۳ ساله استعماگران هلندی در خلیج‌فارس را با کمک مردم بندرریگ همیشه پایان داد.

به سازمان بنادر و دریانوردی پیشنهاد می‌کنم بروند سابقه تاریخی و تجارت دریایی بندرریگ را بخوانند تا بدانند در روزگاری بندرریگ پرچم‌دار تحولات سواحل شمالی خلیج‌فارس بود، بروید بخوانید تا بدانید ما چه کسانی بودیم و در تاریخ جنوب ایران نقش ما چه بود. آن‌گاه خواهید فهمید که جایگاه بندرریگ در تاریخ ایران را نمی‌توان نادیده گرفت.

بحران خور بندرریگ و عدم لایروبی اصولی و زیربنایی بر دو اسکله تجاری و صیادی این بندر سایه افکنده و خطرات زیادی را متوجه معیشت و زندگی مردم بندرریگ ساخته است و بایستی هیئت دولت و مسئولین استان بوشهر و شهرستان گناوه و بخش بندرریگ با حمایتی تمام عیار و بی‌چون و چرا، اقدامات اصلاح‌گرایانه و حرکت‌های هدفمند و سنجیده در جهت توسعه بندرریگ انجام دهند، انتظارات واقع بینانه و خواسته‌های معقول شهروندان بندرریگی در خصوص وضعیت دریا و اسکله تجاری و صیادی را در نظر بگیرند.

نباید گذاشت زندگی مردم بندرنشین بندرریگ بازیچهٔ امواج خروشان و نابسامانی‌ها و بی‌تدبیری‌ها شود، آغاز فعالیت سازمان بنادر و دریانوری ایران در بندرریگ، باید برآورده کردن خواسته‌های مردم بندرریگ باشد.

نباید گذاشت خطری نان و روزی مردم بندرریگ را تهدید کند. حق این مردم است که به ساحل امن زندگی برسند و از نابسامانی‌ها رهایی یابند.

• منبع خبر : نصیر بوشهر انلاین