«زنان بوشهری در جنگ و فرهنگ»، عنوان کتابی است نوشته‌ی «سیدقاسم
یاحسینی»، پژوهش‌گر بوشهری که انتشارات شیرازه آن را در سال ۱۳۹۴ منتشر کرده است.
موضوع زنان، به‌ویژه زنان بوشهر، همواره دغدغه‌ی
فکری و پژوهشی یاحسینی بوده است و می‌توان شواهد این ادعا را در چاپ و نشر کتب و مقالات قابل توجه ایشان طی حدود سه دهه
فعالیت پژوهشی این نویسنده، نشان داد.
موضوع زنان و نقش، آنان در تاریخ فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی ایران بهانه‌ای است تا محققان در لابه‌لای اسناد و نوشته‌های تاریخی، از واقعیت‌های فراموش شده‌ی نیمی از جامعه‌ی انسانی ایران پرده بردارند.
این محقق، در مقدمه‌ی کتاب «زنان بوشهری در جنگ و فرهنگ»، آورده است:« …وضع، چنان است که تا امروز حتی یک تک‌نگاری علمی و آکادمیک در باب تاریخ زنان بوشهری از عصر عیلام تا دوران معاصر نوشته نشده است. این درحالی است که در این چند هزار سال تاریخ پرفراز و نشیب، زنان در کنار مردان نقش آفرین بوده و در مقاطعی، نقش اصلی را برعهده داشته اند.»
این کتاب از دو فصل تشکیل شده است. فصل نخست به بررسی تاریخ فرهنگی زنان بوشهر پرداخته و فصل دوم نیز به بررسی نقش زنان بوشهر در جنگ جهانی اول و مبارزه با نیروهای اشغالگر، در حد فاصله‌ی انقلاب مشروطه تا سال‌های پس از شهریور ۱۳۲۰ شمسی، اختصاص یافته است.
هر دو فصل کتاب نیز از چند بخش مجزا تشکیل شده است.
در این مجال به‌طور مختصر فرازی از تاریخ فرهنگی زنان بوشهری مطرح می‌شود که در این کتاب مورد اشاره قرار گرفته است.
نویسنده در این فراز تاریخی، وضعیت فرهنگی و اجتماعی زنان بوشهری را از میان منابع مستند مورد توجه قرار داده و از جمله به جنبش زنان بوشهری در دوران انقلاب مشروطیت (قبل و بعد) اشاره می‌کند. یاحسینی درباره‌ی وضع زنان بوشهری در سال‌های پیش از انقلاب مشروطیت، نوشته است:« به دلیل فقدان منابع لازم و دید مردسالارانه‌ی مورخان، سخن چندانی نمی‌توان گفت اما می‌توان از لابه‌لای کتب و نشریات به مطالب جالبی دست یافت.» یکی از نمونه‌هایی که نویسنده آن را از نشانه‌های جنبش اعتراضی زنان بوشهر نسبت به وضعیت معیشتی شان برشمرده و «از منظر حضور اجتماعی زنان بوشهر پیش از مشروطیت جالب توجه است.»، شورش و تظاهرات جمعی از زنان و کودکان بوشهری علیه رئیس بلژیکی گمرک بوشهر بود که در سال ۱۳۱۸ قمری اتفاق افتاد.
این پژوهش‌گر، در بخش دیگری از کتاب و با اشاره به وضعیت اجتماعی زنان آن دوره، به برخی مسائل که نشأت گرفته از تفکر سنتی و فضای بسته‌ی جامعه‌ی آن زمان بوده و نیز پاره‌ای از محدودیت‌های گریبان‌گیر زنان بوشهری، به نمونه‌هایی از ماجراهای مرتبط با این مسائل و محدودیت‌ها اشاره کرده است. از جمله ماجرای اعتراض به یک پزشک انگلیسی که به‌دلیل شایع شدن بیماری طاعون برای معاینه و کشف مرض به عیادت همسر یکی از اهالی بوشهر می‌رود و در پی آن تا مدتی اعتراض و شورش، اوضاع بوشهر را به‌هم می‌ریزد.
در این کتاب به‌طور مستند مطرح شده است که در دوره‌ی انقلاب مشروطیت و قبل از آن، شماری از زنان بوشهری از«آگاهی اجتماعی و سیاسی نسبتاً خوبی» برخوردار بودند و «حتی برخی از زنان بوشهری روزنامه می‌خواندند» و با پشتوانه‌ی همسران خود برای برخی از نشریات اپوزیسیون خارج از کشور، مقاله و تحلیل سیاسی می‌نوشتند. یکی از این زنان «زهرا بی بی»، زنی مذهبی و باسواد بود که با همراهی همسرش روزنامه«حبل‌المتین » چاپ
کلکته هندوستان را دنبال می‌کرد و برای این روزنامه مقاله می‌نوشت.
تأسیس مدارس دخترانه در این کتاب به‌عنوان مهم‌ترین شاخصه‌های جنبش زنان ایران عنوان شده است.
با توجه به این‌که این جنبش در سراسر جهان و از قرن هفدهم تا اوایل قرن بیستم میلادی مورد توجه و موجبات تحول در امر فرهنگ، هنر و علم اندوزی زنان شد، در بندر بوشهر نیز این جنبش هر چند زمینه های ذهنی آن چند سال پیش از انقلاب مشروطه از سوی روزنامه«مظفری‌»، با انتشار سلسله مقالات بسیار در باب موضوع ضرورت تحصیل و«حتی کار و پیشه زنان» ایجاده شده بود
«اما با پیروزی انقلاب مشروطیت به شکل عملی آغاز شد».
در این کتاب علاوه بر زنانی که هر کدام به‌،نحو ممکن و برگرفته از شرایط زمانه‌ی خود، همصدای جنبش زنان بودند، در بررسی تاریخی جنبش فرهنگی و اجتماعی زنان، به بانو«شوکت سلامی »نخستین زن مسلمانی اشاره شده است که در بندر بوشهر اولین مدرسه‌ی دخترانه را بر پایه‌ی آموزش و پرورش نوین بنا نهاد. این مدرسه در سال ۱۳۰۵
شمسی به همت فرهنگ دوستان و پیشتازان توسعه، تأسیس شد و بانو «شوکت سلامی»، مدیر و معلم این مدرسه‌ی دولتی، خدمات ارزشمندی در جهت پیشرفت و توسعه‌ی فرهنگی و آموزشی دختران و زنان بندر بوشهر ارائه داد. وی در فاصله‌ی انقلاب مشروطه تا پهلوی اول «در زمینه‌ی ژورنالیسم محلی و جنبش مطبوعاتی بانوان در عصر رضاشاه» و
نیز با انتشار هفته نامه محلی«نورافشان » در بوشهر از جمله زنان پیشتاز به‌شمار می‌رود.
شاید در معرفی این کتاب نوشتار نویسنده‌ی آن بهترین انتخاب ممکن باشد؛ آن‌جا که می‌نویسد: «کتاب زن بوشهری در جنگ و فرهنگ که ماحصل بیش از ۲۰ سال پژوهش در باب زنان جنوب ایران و بوشهر می‌باشد، به دو مقوله‌ی به‌ظاهر متضاد یعنی «جنگ و فرهنگ» می‌پردازد، یعنی همان زنانی که به وقت جنگ و نبرد جلوی سپاهیان دشمن، زنانه قد علم می‌کنند و در زمان درنگ و فرهیختگی دست به قلم برده و ژورنالیست می شوند. بدین معنا می‌توان زن بوشهری را مبارزی اهل تعامل فرهنگی دانست.»
،*زن بوشهری در جنگ و فرهنگ، یاحسینی،سیدقاسم،انتشارات: تهران،شیرازه ۱۳۹۴، ۱۷۵ ص.

• منبع خبر : نصیر بوشهر